maj 26 2021

Ady Rosner

Adi Rosner Orchestra – „Caravan”

Oprac. Ewa Kałużna m.in. na podst. hi-fi.com.pl / patefon.knet.ru, fot. arch. PAP / hi-fi.com.pl / jazzsoul.pl

---

ADY ROSNER (właśc. Adolf Rosner, zwany Adi, Edi, Edy, Eddi; ur. 26 maja 1910, zm. 8 sierpnia 1976),
król swingu, jeden z twórców jazzu w Polsce, nazywany „białym Armstrongiem„.

Był prawdziwym fenomenem, który rzucił wyzwanie samemu Louisowi Armstrongowi.
W 1934, podczas koncertu we Włoszech, doszło do słynnej „bitwy na trąbki” Rosnera z Louisem Armstrongiem. W czasie wspólnego koncertu, obaj artyści dali pokaz swojej techniki i umiejętności. Zwyciężył wielki Satchmo, ale Adi dostał na pamiątkę złotą trąbkę, która odtąd stała się jego ulubionym instrumentem. Armstrong podarował mu również swoją fotografię z autografem – „Białemu Louisowi Armstrongowi od czarnego Adiego Rosnera„.

Po tym wydarzeniu, Adiego zaczęto nazywać „drugą trąbką świata”.

Z uwagi na zawiłe koleje losu, „biały Armstrong” nie jest dziś pamiętany jako muzyk, aranżer i kompozytor jazzowy. A przecież w swoich czasach dorównywał największym.
Jego przeboje – „Tyrolska piosenka”, „Mandolina, gitara i bas”, „Tysiąc i jeden taktów w rytmie jazzu”, a zwłaszcza słynna „Cicha woda”, z polskim tekstem Ludwika Jerzego Kerna – były słuchane przez wszystkich.

POCZĄTKI MUZYCZNE

Urodził się w Berlinie, w rodzinie polskich Żydów. Ojciec, Ignacy Rosner, był szewcem, pochodzącym z Oświęcimia.

Rodzice i rówieśnicy mówili na małego Adolfa Adi, i to zdrobnienie przylgnęło do niego tak mocno, że posługiwał się nim również w dorosłym życiu.
Jako sześciolatek Adi rozpoczął naukę gry na skrzypcach. Niemal od razu okazało się, że jest niezwykle zdolny. Uczył się szybko – błyskawicznie ukończył kurs skrzypcowy u profesora Henrie’ego Marteau, i przeniósł się na kurs dyrygencki.
W krótkim czasie zdobył sławę cudownego dziecka.

Jego patronem został radca komercjalny Brunner. To on wprowadził małego Rosnera na salony berlińskiej elity. Na jednym z występów Adiego gościł sam prezydent Rzeszy, Paul von Hindenburg. Dzięki jego wstawiennictwu, chłopcu przyznano stypendium, które pozwoliło w całości opłacić jego edukację.

Jako nastolatek, Adi poznał jazz, który dotarł do Europy jako nowa, rozpalająca zmysły młodych ludzi, moda. Najpierw traktował go lekceważąco, co najwyżej jako formę zabawy, żartobliwej odskoczni od „poważnych” studiów.

Pewnego dnia, dostał jednak lukratywną propozycję gry, jako solista w rozrywkowej orkiestrze jazzowej. Porzucił więc studia, zamienił skrzypce na trąbkę, którą wybrał już wcześniej jako jeden z obowiązkowych instrumentów w szkole muzycznej, i rozpoczął karierę zawodowego muzyka.

KARIERA w NIEMCZECH

Pod koniec lat 20. i na początku 30. Rosner był już uważany za jednego z najlepszych trębaczy jazzowych w Europie.

Pierwszy poważny angaż otrzymał w 1928, od Freda Rossa-Petosy’ego, dyrektora orkiestry w Hamburgu. Został głównym trębaczem w tej orkiestrze.

Wkrótce jednak Adi powrócił do Berlina, na zaproszenie Stefana Weintrauba, szefa najpopularniejszej wówczas w Niemczech grupy jazzowej Weintraub Syncopators. Sława zespołu wykraczała daleko poza Niemcy, uważano go za jeden z najlepszych w całej Europie. Na początku lat 30. Syncopators zarejestrowali z Rosnerem wiele nagrań, wydanych w Niemczech i we Włoszech.
W 1933 orkiestra zmieniła nazwę na Weintraubs.

Weintraub, znakomity muzyk, okazał się świetnym nauczycielem i mentorem Adiego. To on doszlifował jego technikę gry, nauczył go zachowania na scenie.
To on również, jako pierwszy, dał sygnał swoim muzykom, że czas uciekać z faszystowskich Niemiec. Polityka faszystów wobec osób żydowskiego pochodzenia przestała budzić jakiekolwiek wątpliwości. Zespół Weintrauba praktycznie przestał istnieć, a muzycy ratowali się ucieczką.

KARIERA w POLSCE

Adi, wraz z kilkoma kolegami z orkiestry, wybrał Polskę.
Najpierw zamieszkał w Krakowie, a następnie w Warszawie, gdzie założył zespół, który szybko zyskał wielką popularność. Wraz z przyszłą żoną, Ruth Kamińską, grywał w znanej i lubianej Café Esplanada, a także Palais de Danse.

Na jego występy ściągała elita przedwojennej Warszawy, stałym bywalcem był m.in. Władysław Szpilman.
W Łodzi Rosner otworzył swój własny klub – Chez Adi.

Jego występy w Polsce miały wielki wpływ na rozwój jazzu w naszym kraju.

13-osobowy zespół muzyczny Rosnera odnosił tutaj olbrzymie sukcesy. Za jego sprawą nasza publiczność mogła poznać prawdziwy, amerykański jazz, o który w tamtych latach w Polsce nie było łatwo. Ówczesne gazety pisały o zespole Ediego w samych superlatywach. Na jego występach nikt nie tańczył – wszyscy słuchali. Były to bodaj pierwsze jazzowe koncerty w Polsce.

Zespół Rosnera zadziwiał perfekcją techniczną i polotem, a sam lider czarował swoją trąbką czy też trąbkami – bo potrafił grać na dwóch równocześnie.

W 1937, pod wpływem ogólnoświatowej mody na duże orkiestry swingowe, Rosner sformował własny big band. Działalność zespołu odbiła się echem w całej Europie. Paryska Columbia zaproponowała mu serię nagrań ze standardami Binga Crosby’ego, Paula Whitemana, Guya Lombardo czy Duke’a Ellingtona. Zarejestrowano wtedy cztery płyty.

Występował także m.in. w Monte Carlo, krajach Beneluksu, Skandynawii. Idolem Rosnera był Harry James.
Rosner korespondował ze słynnym amerykańskim perkusistą i bandleaderem polskiego pochodzenia, Gene’em Krupą.

KARIERA w ZSRR

Po wybuchu II wojny światowej i zbombardowaniu Warszawy, Adi Rosner wraz żoną Ruth wyjechali do Związku Radzieckiego.
Zorganizowana tam przez niego orkiestra estradowa, została uznana za najlepszy zespół tamtych czasów. Pracowali dla niego znani radzieccy kompozytorzy i soliści.
W czasie wojny, Rosner dawał koncerty, jeżdżąc z zespołem własnym pociągiem. Znakomicie zarabiał. Miał m.in. eleganckie mieszkanie blisko Kremla.

W 1943 zespół Adiego zagrał w pustym teatrze w Soczi, tylko dla Stalina, którego muzycy nawet nie widzieli ze sceny. Poinformowano ich, że występ podobał się.
Adi z żoną byli pewni, że są nietykalni na następne dziesiątki lat. Mylili się jednak bardzo.

W 1946 Adi został posądzony o szpiegostwo. Napisano, że Rosner „gra muzykę, która demoralizuje umysły”. Pojawiło się hasło: „Kto dziś gra jazz, jutro zdradzi ojczyznę!”. Maksym Gorki napisał rozprawę o jazzie jako „muzyce duchowej nędzy”. W końcu, Stalin zabronił używać słowa „jazz”.
Adiego aresztowano w Moskwie.

Torturowano go przez siedem miesięcy, by przyznał, że jest szpiegiem.
Skazano go na dziesięć lat ciężkiego więzienia – obóz pracy w Chabarowsku. Stamtąd, po kilku latach, przewieziono go na Kołymę. Ruth zesłano do Kazachstanu
Rosner został zwolniony z gułagu w 1954, po śmierci Stalina.

Pozostał w Związku Radzieckim, gdzie stał się najbardziej rozpoznawalnym artystą estradowym.
Utworzył 64-osobową orkiestrę rozrywkową w Moskwie. Stał się jednym z 10 najbogatszych obywateli ZSRR.
W 1973, po nieopatrznej aplikacji o wizę do USA, Rosner został wydalony z ZSRR do Niemiec. Decyzją ministra kultury ZSRR, kontrakty płytowe Adiego Rosnera zostały anulowane, taśmy z nagraniami odmagnetyzowane, a wszelkie wzmianki o artyście – usunięte z dostępnych archiwów.

ŚMIERĆ

Ostatnie lata życia spędził Adi Rosner w rodzinnym Berlinie, w skrajnej nędzy.
Zmarł w Berlinie, w wieku 66 lat.

DOROBEK

Jeszcze w latach 90. w Rosji jego dorobek był skrzętnie ukrywany. Przy wznowieniach płyt z jego udziałem wykreślano nazwisko Rosnera.
Przemilczano także fakt nagrania przez jego orkiestrę ścieżki dźwiękowej do popularnego filmu „Karnawałowa noc”.

Dopiero za sprawą wybitnego dziennikarza i popularyzatora jazzu, Aleksieja Bataszewa, nastąpił renesans popularności Rosnera w Rosji. Bataszew zorganizował festiwal, poświęcony pamięci wielkiego trębacza – najpierw w Kazachstanie, a później w Moskwie. Odtworzono słynną orkiestrę. Przygotowano repertuar, wykorzystujący partytury Rosnera, które, jak się okazało, zaginęły bezpowrotnie, i trzeba je było spisywać z nagrań.

Orkiestra jazzowa Adiego Rosnera znów zabrzmiała, jak w latach 50. W składzie znalazł się także perkusista Borys Matwiejew – ostatni z aktywnych muzycznie członków oryginalnego składu big bandu Rosnera.

Pozostały nagrania płytowe orkiestr Rosnera – w Niemczech, Polsce, we Włoszech, Francji i Rosji.

Pozostała przede wszystkim legenda genialnego muzyka, który rzucił wyzwanie samemu Louisowi Armstrongowi.

O historii życia Rosnera francuski reżyser, Pierre-Henry Salfati, nakręcił w 1999 film dokumentalny – „The Jazzman from the Gulag” („Jazzman z gułagu”).

Rosner jest także bohaterem artykułów wspomnieniowych – „The Fate of Jazz in the Soviet Union” 1983, „The Ady Rosner Story” 1982. Obszerny artykuł o Rosnerze zamieścił Mariusz Szczygieł w Wyborczej w 2004.

Dyskografia orkiestry Adolfa Rosnera http://patefon.knet.ru/kdf/d_rozner.html
Biografia http://patefon.knet.ru/kdf/rozner.html

Wykonywana przez Zbigniewa Kurtycza, piosenka „Cicha woda”, do melodii, skomponowanej przez Rosnera, ze słowami Ludwika Jerzego Kerna, była niegdyś jedną z najpopularniejszych w Polsce
Zbigniew Kurtycz – „Cicha woda”, Official Video

https://www.youtube.com/watch?v=IwSwcSh1F2M

Adi Rosner Orchestra – „Caravan”

Adi Rosner Orchestra – „Bei mir bist du schön”

Eddie Rosner Orchestra – „St. Louis Blues”

Eddie Rosner Orchestra – „Прощай любовь” Old Russian Tango

Oprac. m.in. na podst. hi-fi.com.pl / patefon.knet.ru
Fot. arch. PAP / hi-fi.com.pl / jazzsoul.pl

By Radosław Czapski • URODZINY •