Czesław Niemen

Oprac. Ewa Kałużna


„Czesław Niemen w Hamburgu 1972″
fot. Tadeusz Rolke

80 lat temu urodził się

CZESŁAW NIEMEN

(właśc. Czesław Juliusz Wydrzycki; 16 lutego 1939, zm. 17 stycznia 2004), wokalista, kompozytor, multiinstrumentalista i autor tekstów.
Był jednym z najpopularniejszych, najbardziej rozpoznawalnych, oryginalnych i wpływowych twórców polskiej muzyki. Zaczynając od prostych piosenek w stylu pop, szybko zwrócił się w kierunku rozbudowanych kompozycji, wykorzystując elementy jazzu i muzyki awangardowej. Charyzmatyczny wokalista, obdarzony wyjątkowym głosem. Był także jednym z pierwszych w Polsce muzyków, wykorzystujących na dużą skalę instrumenty elektroniczne.

W 1962, po wyróżnieniu na Festiwalu Młodych Talentów w Szczecinie, odbył pierwszą trasę koncertową po Polsce z zespołem Czerwono-Czarni. Jesienią tego roku zaczął także używać artystycznego pseudonimu, z czasem oficjalnie przyjmując nazwisko Niemen.

Następnie związał się z grupą Niebiesko-Czarni. Zespół koncertował intensywnie, m.in. w grudniu 1963 wystąpił w paryskiej Olympii –
Czesław Niemen & Niebiesko-Czarni – „Wiem, że nie wrócisz” Olympia 1963 https://www.youtube.com/watch?v=9VFy1gdk2u8

Również w 1963 wystąpili w warszawskiej Sali Kongresowej przed recitalem Marleny Dietrich, przy czym na występ grupy jako supportu nalegała sama Dietrich, która słyszała Niemena wcześniej w Paryżu.

Z grupą Niebiesko-Czarni Niemen występował na koncertach w Polsce, m.in. na festiwalu w Sopocie, na Węgrzech i we Francji. Z zespołem nagrał kilka małych płyt, zrealizował też wiele nagrań dla radia. Zakończył z nim współpracę w listopadzie 1965, po trasie koncertowej w Jugosławii –

Czesław Niemen & Niebiesko Czarni – „Mamo, nasza mamo” Live 1962 https://www.youtube.com/watch?v=WahdxJiwXh0
Czesław Niemen & Niebiesko Czarni – „Ciuciubabka” Live 1963 https://www.youtube.com/watch?v=N_bC8Y_lyKw
Czesław Niemen & Niebiesko Czarni – „Stoję w oknie” 1965 https://www.youtube.com/watch?v=PI2VeizWQBY

W 1964 Niemen wystąpił w Opolu, z własną piosenką „Pamiętam ten dzień”, która jednak nie wzbudziła wówczas większego zainteresowania –
Pamiętam ten dzień: jak dziś padał deszcz,
a ty stałaś tuż obok mnie.
I usta twe tak mi mówiły, że kochasz,
„kocham, kocham, kocham”.

Pamiętam też dzień, jak dziś padał deszcz,
a ty nagle mi powiedziałaś,
że to tylko żart, to był żart, i że wcale
nie kochasz mnie, nie kochasz.

Więc dlaczego mi nie mówiłaś,
nie mówiłaś wtedy mi,
że stać ciebie na tak głupi żart?
Wszak wiedziałaś, że już za późno,
że serce me drży,
na twój widok serce drży.

Pamiętam też dzień: jak dziś padał deszcz,
a ty stałaś tuż obok mnie…
Tych dni nie zapomnę. I zawsze będę kochał,
kochał tylko ciebie.
Kocham, tak kocham!… https://www.youtube.com/watch?v=6TdNz9wUhZg

Po rozstaniu z Niebiesko-Czarnymi, od 1966 Niemen współpracował z formacją Akwarele, z którą w kwietniu 1967 nagrał materiał na płytę „Dziwny jest ten świat” –
Skład:
Czesław Niemen – wokal, fortepian, organy
Paweł Brodowski – gitara basowa
Tomasz Butowtt – perkusja
Tomasz Jaśkiewicz – gitara
Marian Zimiński – fortepian, organy
Janusz Muniak – saksofon tenorowy
Alibabki – chórki https://www.youtube.com/watch?v=O8my1-lhSIY

Nagrodzony na festiwalu w Opolu utwór tytułowy stał się jednym z największych polskich przebojów lat 60. https://www.youtube.com/watch?v=3aRz0IVMuW8

Po koncertach w Polsce, Niemczech i Francji, Niemen i Akwarele zarejestrowali kolejny album –
„Sukces” Czesław Niemen i Akwarele (1968)
Jesteś,
jak cudowny kwiat
wśród pachnących łąk,
jesteś
prawdziwym,
najwierniejszym stróżem,
aniołem,
szaleństwem
i natchnieniem duszy,
moim pięknym i jedynym
sukcesem.

Sukces –
dla mnie słowo to
ma tylko jeden sens.
Sukces –
to znaczy zamknąć ciebie
w swych ramionach,
zapomnieć
o istnieniu świata
i usłyszeć,
jak szalone serce drży.

Sukces –
dla wielu ludzi miarą jest
forutna,
a dla mnie,
ponad wszystko –
moja miłość.
Mój sukces –
to ty! https://www.youtube.com/watch?v=OKhrENlvCSM

Full Album – skład:
Czesław Niemen – śpiew, organy
Zbigniew Sztyc – saksofon tenorowy
Tomasz Butowtt – bębny
Tomasz Jaśkiewicz – gitara
Ryszard Podgórski – trąbka
Marian Zimiński – fortepian, organy
Tadeusz Gogosz – gitara basowa https://www.youtube.com/watch?v=FNA2523_dC0

Zespół rozwiązał się w 1969, po nagraniu albumu „Czy mnie jeszcze pamiętasz”, zawierającego nowe wersje wczesnych kompozycji Niemena –
Skład:
Czesław Niemen – śpiew, organy
Zbigniew Sztyc – saksofon tenorowy
Tomasz Buttowtt – bębny
Tomasz Jaśkiewicz – gitara
Ryszard Podgórski – trąbka
Marian Zimiński – fortepian, organy
Tadeusz Gogosz – gitara basowa
oraz Partita https://www.youtube.com/watch?v=gnL0vHBJffw

Intensywnie koncertując w Polsce i we Włoszech, jesienią 1969 Niemen skompletował nowy zespół – Enigmatic.
Album „Enigmatic” zawierał cztery rozbudowane kompozycje, nawiązujące w równym stopniu do rocka progresywnego czy psychodelicznego, jak i jazzu oraz muzyki awangardowej. Nowatorskie interpretacje wierszy polskich poetów, w tym „Bema pamięci żałobny rapsod” Cypriana Kamila Norwida, nagrane zostały m.in. z udziałem Zbigniewa Namysłowskiego, Michała Urbaniaka, Czesława Bartkowskiego, Tomasza Jaśkiewicza. Łącząc w mistrzowski sposób skomplikowaną lirykę i nowatorskie rozwiązania muzyczne, „Enigmatic” do dziś pozostaje jedną z najbardziej progresywnych i inspirujących płyt polskiego rocka.
Według wspomnień samego Niemena, impulsem do powstania płyty były słowa Wojciecha Młynarskiego, który w 1968, w czasie Festiwalu w Sopocie, powiedział Niemenowi: „Gdybyś tak skrobnął muzykę do wiersza Norwida „Bema pamięci żałobny rapsod” – to byłoby dopiero coś!”.
„Bema pamięci żałobny rapsod” https://www.youtube.com/watch?v=FFNxAfy6dbY

„Mów do mnie jeszcze”
Tekst: Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Muzyka: Czesław Niemen

Mów do mnie jeszcze.
Za taką rozmową
tęskniłem lata.
Każde twoje słowo
słodkie w mym sercu
wywołuje dreszcze.
Mów do mnie jeszcze.

Mów do mnie jeszcze,
ludzie nas nie słyszą.
Słowa twe dziwnie
poją i kołyszą.
Jak kwiatem
każdym słowem twym
się pieszczę.
Mów do mnie jeszcze… https://www.youtube.com/watch?v=44inFm7zqBQ

Full Album – skład:
Czesław Niemen – Organy Hammonda i śpiew
Zbigniew Namysłowski – saksofon altowy
Janusz Zieliński – gitara basowa
Tomasz Jaśkiewicz – gitara
Czesław Bartkowski – perkusja
Zbigniew Sztyc – saksofon tenorowy
Michał Urbaniak – saksofon tenorowy, flet
oraz Alibabki
Chór Akademicki pod dyr. Romualda Miazgi https://www.youtube.com/watch?v=Ew0cF2t_bD8

Wydana w styczniu 1971, a nagrana w nieco zmienionym składzie, podwójna płyta „Niemen” („Czerwony album”) była próbą zawarcia jazz-rockowych eksperymentów w krótszych, piosenkowych formach, adaptując zarówno wiersze Norwida, jak i oryginalne liryki Wojciecha Młynarskiego.
Full Album – skład:
Czesław Niemen – śpiew, flet
Jacek Mikuła – organy Hammonda
Tomasz Jaśkiewicz – gitara
Janusz Zieliński – gitara basowa
Czesław Bartkowski – bębny
Zbigniew Namysłowski – saksofon altowy
Janusz Stefański – perkusja
Krystyna Prońko, Zofia Borca, Elżbieta Linkowska – chórki
oraz Partita https://www.youtube.com/watch?v=lob3o0tD6Pg

Jesienią 1971 powstała formacja o nazwie Grupa Niemen, założona wspólnie z kontrabasistą Helmutem Nadolskim oraz muzykami progresywnej formacji SBB. Zespół nagrał dwa, częściowo improwizowane, albumy z pogranicza eksperymentalnego rocka i fusion – „Niemen Vol. 1” i „Niemen Vol. 2” („Marionetki”), wydane w 1973
Full Album – skład:
Czesław Niemen – śpiew, Hammond, fortepian
Józef Skrzek – gitara basowa, Hammond, fortepian, skrzypce, harmonijka, śpiew
Apostolis Anthimos – gitary
Jerzy Piotrowski – perkusja
Helmut Nadolski – kontrabas, talerze
Andrzej Przybielski – trąbka https://www.youtube.com/watch?v=Qn5jkE7tzPc

W tym samym czasie Czesław Niemen nagrał z Andrzejem Kurylewiczem i Wandą Warską album „Muzyka teatralna i telewizyjna”, zawierający ocierające się o eksperyment miniatury, skomponowane głównie dla potrzeb telewizji i teatru https://www.youtube.com/watch?v=XcjFd_RBb1s

Grupa Niemen wystąpiła 17 sierpnia 1972, obok Johna McLaughlina z Mahavishnu Orchestra i Charlesa Mingusa, na imprezie „Jazz & Rock Now!”, otwierającej Igrzyska Olimpijskie w Monachium. Następnie odbyli trasę koncertową u boku Jack Bruce Group.
Występowali za „żelazną kurtyną”, koncertując m.in. w Skandynawii –
Czesław Niemen & SBB – Live in Helsinki 1973
https://www.youtube.com/watch?v=9inYhks_4DE

Grupa Niemen nagrała też dwa albumy w studio w Monachium. „Strange Is This World” (1972) oraz „Ode To Venus” (1973).
„Strange Is This World” został wydany w RFN i jest śpiewany przez Niemena po angielsku. Płyta zawiera trudną muzykę progresywną, rozbudowaną wersję utworu „Dziwny jest ten świat” z angielskim tekstem. Niemenowi towarzyszą muzycy zespołu SBB i Helmut Nadolski:
Czesław Niemen – organy, śpiew
Józef Skrzek – fortepian, gitara basowa, organy, harmonijka ustna
Helmut Nadolski – kontrabas, talerze
Apostolis Anthimos – gitara
Jerzy Piotrowski – perkusja https://www.youtube.com/watch?v=ISd408YewM4

Płyta „Ode to Venus” ukazała się w 1973 nakładem wydawnictwa CBS.
Full Album – skład:
Czesław Niemen – śpiew, flet, instrumenty klawiszowe,
Józef Skrzek – organy, fortepian elektryczny, gitara basowa,
klarnet, harmonijka ustna, skrzypce, śpiew
Apostolis Anthimos – gitara
Jerzy Piotrowski – bębny https://www.youtube.com/watch?v=oIZcGgI2dOQ

Obie płyty przeznaczone były na rynek zachodni i promowane seriami europejskich koncertów. Nie zdołały jednak zaistnieć szerzej, pomimo pozytywnych reakcji mediów i krytyki.

Podobnie potoczyły się losy solowego albumu Niemena „Russische Lieder” (1973), na którym artysta śpiewa w języku rosyjskim i gra na gitarze, gitarze basowej i fortepianie https://www.youtube.com/watch?v=7LFO9FtN1cc

oraz, nagranego w Nowym Jorku, z udziałem muzyków sesyjnych „Mourner’s Rhapsody” (1974). Płyta została wydana po odejściu członków SBB z Grupy Niemen. Wydawnictwo CBS Columbia Records wynajęło do nagrania tej płyty śmietankę jazzrockowych muzyków, poleconych przez Michała Urbaniaka. Lecz produkcja nie przyniosła oczekiwanych rezultatów i współpraca Niemena z CBS Columbia Records została zakończona.
Full Album – skład:
Czesław Niemen – śpiew, fortepian, mellotron, organy, trąbka, moog
Jan Hammer – bębny
Michał Urbaniak – skrzypce
Rick Laird – gitara basowa
Don Grolnick – fortepian
Dave Johnson – perkusja
Seldon Powell – flet
John Abercrombie, Steve Khan, Carl Rabinowitz – gitara
Erin Dickins Gail Cantor Tasha Thomas – śpiew
https://www.youtube.com/watch?v=FxTi2vgY3hE

W 1974 do studia weszła nowa formacja, nazwana Niemen Aerolit. Niecały rok później ukazał się album, na którym, poza organami Hammonda, Niemen wykorzystywał także melotron i syntezatory Mooga –
Full Album – skład:
Czesław Niemen – śpiew, Minimoog, melotron
Sławomir Piwowar – gitary
Jacek Gazda – gitara basowa
Andrzej Nowak – fortepian elektryczny, klawinet
Piotr Dziemski – bębny https://www.youtube.com/watch?v=_D0tmC7j7R0

„Daj mi wstążkę błękitną” Cyprian Kamil Norwid
Daj mi wstążkę błękitną –
oddam ci ją bez opóźnienia.
Albo daj mi cień twój
z giętką twą szyją.
Nie! Nie chcę cienia.

Cień zmieni się,
gdy ku mnie skiniesz ręką,
bo on nie kłamie.
Nic od ciebie nie chcę,
śliczna panienko,
usuwam ramię.

Bywałem ja od Boga
nagrodzonym
rzeczą mniej wielką –
spadłym listkiem,
do szyby przyklejonym,
deszczu kropelką. https://www.youtube.com/watch?v=z9raxSMfGq4

W 1976 Czesław Niemen wydał album „Katharsis”. Miał on charakter albumu koncepcyjnego, traktującego o pułapkach rozwoju cywilizacji i ekspansji ludzkości w przestrzeń kosmiczną. Niemen zarejestrował ten album w całości samodzielnie, bez pomocy innych muzyków. Do nagrań użył m.in. syntezatorów Minimoog i Synthi EMS oraz mellotronu. Wykorzystał również klawinet, gitarę, instrumenty perkusyjne, flety https://www.youtube.com/watch?v=l6AiExJvnGg

Kolejną płytą był potrójny album „Idée Fixe” (1978), nagrywany podczas licznych sesji z muzykami Aerolitu oraz – ponownie – ze Zbigniewem Namysłowskim. Jest to pierwszy polski album rockowy, składający się z trzech płyt gramofonowych (dwie płyty długogrające i jedna EPka). Wersja kompaktowa została wydana w boksie „Od początku II”, jako dwa oddzielne CD („Idée Fixe I” i „Idée Fixe II”).
Full Album – skład:
Czesław Niemen – śpiew, syntezatory, fortepian elektryczny,
fortepian, melotron, klawinet
Sławomir Piwowar – gitary
Maciej Radziejewski – gitary
Jerzy Dziemski – gitara basowa, skrzypce
Stanisław Kasprzyk – perkusja, instr. perkusyjne
Zbigniew Namysłowski – saksofony https://www.youtube.com/watch?v=6cV5gC9AtTE

W styczniu 1980 na targach MIDEM w Cannes Niemen promował kompilacyjną płytę „Postscriptum” https://www.youtube.com/watch?v=eFtc9aT1YH0
W 1982 na nośniku kasety magnetofonowej ukazał się album „Przeprowadzka”, zawierający muzykę z filmów dla dzieci https://www.youtube.com/watch?v=v7th6jWKLKc

W latach 80. Czesław Niemen występował sporadycznie, w zmieniających się składach oraz solo.
Po wznowieniach klasycznych albumów, w 1989 ukazał się, przygotowywany przez lata, solowy materiał – płyta „Terra Deflorata”, zawierająca eksperymentalną, elektroniczną muzykę i autorskie teksty https://www.youtube.com/watch?v=77qzNFOvD4E

W 1999 w plebiscycie tygodnika „Polityka” Niemen został uznany polskim artystą wszech czasów.

Ostatnia płyta, zawierająca premierowy materiał, zatytułowana „spodchmurykapelusza” i kontynuująca eksperymenty z elektroniką, pojawiła się jesienią 2001. Jednak artysta był już wtedy bardziej zainteresowany malarstwem i grafiką komputerową, niż muzyką https://www.youtube.com/watch?v=fMynwBbuosw

W 2002 ukazało się 6-płytowe wydawnictwo kompilacyjne „Od początku I”, obejmujące nagrania z lat 1962-1971. Jego kontynuacją był również 6-płytowy zestaw „Od początku II”, wydany w 2003 i zawierający albumy z lat 1972-1979

Czesław Niemen zdobył pewną popularność na Zachodzie, zwłaszcza w krajach anglosaskich, lecz mimo swego wielkiego potencjału artystycznego nigdy nie zdołał się przedrzeć do pierwszej ligi progresywnego rocka.

Artysta przez ostatnie lata życia zmagał się z chorobą nowotworową, którą próbował zwalczyć przy pomocy medycyny naturalnej.
Zmarł 17 stycznia 2004 w Centrum Onkologii w Warszawie, z powodu powikłań związanych z zapaleniem płuc, na które zapadł w szpitalu.
R.I.P. [*]

W 2007 wydano album „41 potencjometrów pana Jana”. Znajduje się na nim zapis koncertu zespołu Niemen Aerolit – improwizowanego nagrania live z warszawskiego klubu „Riviera” z 9 maja 1974. Koncert trwał 82 minuty, jednak sam Niemen dokonał pocięcia utworu, usuwając te części, które mu się nie podobały. Obrobione nagranie trafiło do archiwów Polskiego Radia. Nazwa albumu pochodzi od jego długości – 41 minut, zaś imieniem Jan nazwał Niemen Janusza Kosińskiego, który pomagał w obróbce materiału –
Full Album – skład:
Czesław Niemen – minimoog, melotron, wokal
Jan Błędowski – skrzypce elektryczne
Sławomir Piwowar – gitara
Jacek Gazda – gitara basowa
Piotr Dziemski – perkusja
cz. 1 https://www.youtube.com/watch?v=otWeUE5ihGw
cz. 2 https://www.youtube.com/watch?v=z8h22_I99yk

W 2008 na rynek trafił „Spiżowy krzyk” – album z piosenkami Czesława Niemena, wybranymi przez jego żonę, Małgorzatę Niemen-Wydrzycką https://www.youtube.com/watch?v=D6xMxKYNNmk

„Kattorna JJ ’72 / Pamflet na ludzkość JJ ’75” to dwupłytowy album Czesława Niemena, wydany w 2009. Znajduje się na nim zapis dwóch koncertów artysty na Jazz Jamboree 1972 i 1975.
Skład:
Czesław Niemen – śpiew, organy Hammonda, Minimoog, Synthi EMS, Mellotron 400
Helmut Nadolski – kontrabas (w utworze „Kattorna”)
Apostolis Anthimos – gitara (w utworze „Kattorna”)
Maciej Radziejewski – gitara
Józef Skrzek – gitara basowa (w utworze „Kattorna”)
Sławomir Piwowar – instrumenty klawiszowe (Fender Rhodes, clavinet)
Jerzy Piotrowski – perkusja (w utworze „Kattorna”)
Stanisław Kasprzyk – perkusja https://www.youtube.com/watch?v=NfwiG8161mE

W 2009 ukazało się wspólne wydawnictwo Agory i Polskich Nagrań – „Nasz Niemen”. Książka zawiera listy, napisane do Czesława Niemena z okazji jego 70. urodzin przez słuchaczy Radia Złote Przeboje oraz czytelników „Gazety Wyborczej”. Otwiera je list Marka Niedźwieckiego. Do książki dołączony jest dwupłytowy album, zawierający 20 największych przebojów Niemena, wybranych w plebiscycie Radia Złote Przeboje, „Gazety Wyborczej”, „Metra”, portalu Gazeta.pl i Polskich Nagrań. Najwięcej głosów zdobyły utwory: „Dziwny jest ten świat”, „Bema pamięci żałobny rapsod” i „Jednego serca” https://www.empik.com/nasz-niemen-niemen-czeslaw,p100023629…

Czesław Niemen.
Był dla nas ważny. Ciągle jest.
Nasz Niemen…