mar 4 2019

Jan Garbarek

Oprac. Ewa Kałużna

4 marca 2019 swoje 72. urodziny świętuje saksofonista norweski, uważany za ojca skandynawskiej sceny jazzowej. W jednym z wywiadów stwierdził on jednak, że jazz się skończył…

JAN GARBAREK

(ur. 4 marca 1947).
O jazzie mówi: „Często wprowadza się do jazzu elementy, które nie są z nim związane. A wtedy staje się on już czymś innym, jakąś nową formą, niekoniecznie dającą się od razu zdefiniować. Myślę, że żadnemu muzykowi nie zależy na tym, by precyzować, jaki rodzaj muzyki gra. I ja także tego nie robię. Mogę jedynie powiedzieć, że moja wczesna twórczość opiera się na tradycji jazzowej. Ale tego, co robię teraz, już nie nazwałbym jazzem” http://jazzforum.com.pl/main/artykul/jan-garbarek-na-szczytach-panuje-muzyka

Urodził się w Mysen w Norwegii, w obozie dla przesiedleńców. Jednak ani fakt, że jego matka była rodowitą Norweżką, ani fakt, że Jan urodził się w tym kraju, nie pozwoliły mu na otrzymanie norweskiego obywatelstwa. Zdobycie obywatelstwa zajęło jego ojcu osiem lat.
Ojciec Jana, Czesław Garbarek, był jeńcem wojennym. Jako polski żołnierz, walczący w II wojnie światowej, dostał się do niemieckiej niewoli, i spędził ją w obozie pracy w Norwegii. Po wyzwoleniu pozostał w Norwegii, gdzie poznał matkę Jana, Karin. Kilka miesięcy później pobrali się w Oslo.
Najważniejsza była narodowość ojca, a ojciec Jana właściwie nie miał narodowości – był uchodźcą,
bezpaństwowcem, nie miał żadnych dokumentów. Norwegia nie chciała przyjmować zbyt wielu nowych obywateli. Ojciec Jana zaczął ubiegać się o obywatelstwo w 1945, a przyznano mu je dopiero w 1953. Wtedy i Jan został Norwegiem.

Grę na saksofonie rozpoczął w wieku 14 lat, po usłyszeniu w radiu muzyki Johna Coltrane’a. Wcześniej nie grał na żadnym instrumencie.
„Impulsem do wyboru saksofonu była muzyka, którą usłyszałem w radiu. Musiałem zadać sobie sporo trudu, nim ustaliłem nazwisko artysty. Okazało się, że był to temat „Countdown” z albumu „Giant Steps” Johna Coltrane’a. Miałem 14 lat i przeżyłem duchowy wstrząs” – wspomina Jan.
Karierę muzyczną rozpoczął pod koniec lat 60., uczestnicząc w nagraniach amerykańskiego kompozytora jazzowego, George’a Russella, m.in. na albumie „Electronic Sonata for Souls Loved by Nature” https://www.youtube.com/watch?v=PyAZOb6x2cE

Początkowo był wielbicielem Alberta Aylera i Petera Brötzmanna. Od 1973 odwrócił się od ostrych dysonansów awangardowego jazzu, zachowując jednak swój własny styl z poprzedniego podejścia, który łączy w sobie ostry ton, długie, przejmujące nuty i hojne wykorzystanie ciszy.

Jan Garbarek zyskał szerokie uznanie dzięki pracy ze słynnym Europejskim Kwartetem Keitha Jarretta, z którym wydał albumy „Belonging” (1974) i „My Song” (1977), oraz nagrania na żywo „Personal Mountains” (1979) i „Nude Ants” (1979). Był także solistą w orkiestrowych nagraniach Jarretta – „Luminessence” (1974) i „Arbor Zena” (1975) –

Keith Jarrett European Quartet Live 1974
Keith Jarrett – piano
Jan Garbarek – reeds
Palle Danielsson – bass
Jon Christensen – drums https://www.youtube.com/watch?v=P06iM-UGi3s

Keith Jarret „Belonging” Quartet, Oslo Live 1974
Keith Jarrett – piano
Jan Garbarek – reeds
Palle Danielsson – bass
Jon Christensen – drums https://www.youtube.com/watch?v=CVVkdgZVXzY

„Miałem 19 lat, kiedy usłyszałem Keitha po raz pierwszy na żywo podczas koncertu grupy Charles Lloyd Quartet w Sztokholmie w 1966. To był dla mnie niesłychanie ważny wieczór. Keith natychmiast został moim idolem. W 1970 zetknęliśmy się ponownie w Nowym Jorku. Zacząłem wtedy nagrywać płyty pod skrzydłami ECM, a Keith dołączył zaraz po mnie. Zostałem zaproszony do udziału w specjalnym projekcie, do którego Keith miał napisać muzykę dla orkiestry smyczkowej. Pojechałem do jego domu w Stanach, by omówić szczegóły kompozycji. Zadecydowaliśmy wtedy, by nagrać album w kwartecie, i od tamtego czasu pracowaliśmy razem przez sześć lat. To był ważny i piękny czas” – opowiada Jan Garbarek w wywiadzie dla „Jazz Forum” http://jazzforum.com.pl/main/artykul/jan-garbarek-na-szczytach-panuje-muzyka

Jako kompozytor, Garbarek czerpie w dużej mierze ze skandynawskich melodii ludowych – spuścizny Alberta Aylera.
Jest także pionierem kompozycji ambientowego jazzu, przede wszystkim na swoim albumie „Dis” z 1976, na którym współpracował z gitarzystą Ralphem Townerem. Album wyróżnia się charakterystycznym brzmieniem harfy wiatrowej w kilku utworach https://www.youtube.com/watch?v=6c-9Lkk3dR0

Jego teksturalne podejście, które odrzuca tradycyjne pojęcie improwizacji tematycznej (najlepiej reprezentowanej przez Sonny’ego Rollinsa) na rzecz stylu, opisanego przez krytyków jako „rzeźbiarski w swojej sile”, jest przyjmowane w różny sposób.
Bardziej meandrujące nagrania Garbarka są często nazywane muzyką new age – stylem powszechnie pogardzanym przez bardziej ortodoksyjnych muzyków jazzowych i słuchaczy.
Inne eksperymenty obejmują m.in. umiejscowienie zbioru wierszy Olafa H. Hauge’a w muzyce, z jednym saksofonem, uzupełniającym pełny chór mieszany. Doprowadziło to do występów z norweskim chórem Grex Vocalis, ale jeszcze nie do nagrań.

W latach 80. muzyka Garbarka zaczęła wykorzystywać syntezatory i elementy world music.
Współpracował i nadal współpracuje z hinduskimi i pakistańskimi muzykami, jak Trilok Gurtu, Zakir Hussain, Hariprasad Chaurasia i Nusrat Fateh Ali Khan.
Garbarek jest autorem kompozycji oryginalnej muzyki do filmu „Kippur” z 2000.

W 1994, podczas wzmożonej popularności chorału gregoriańskiego, jego album „Officium„, owoc współpracy z wokalistami muzyki dawnej The Hilliard Ensemble, stała się jednym z najlepiej sprzedających się albumów ECM wszech czasów.
W 1999 powstał sequel – „Mnemosyne” https://www.youtube.com/watch?v=gy7YYgOKhaU
„Officium Novum„, kolejny sequelowy album, został wydany w 2010 https://www.youtube.com/watch?v=4aRMvRK3jyU

W 2005 jego album „In Praise of Dreams” był nominowany do Grammy.
Pierwszy koncertowy album Garbarka, „Dresden„, został wydany w 2009.

Dyskografia jako lidera:
Til Vigdis, 1967
Esoteric Circle, 1969
Afric Pepperbird, 1970
Hav, 1970 (z Janem Erikem Voldem)
Sart (z Terje Rypdal)
Triptykon, 1972
Witchi-Tai-To, 1973 (z Bobo Stensonem)
Dansere, 1975 (z Bobo Stensonem)
Dis, 1976 (z Ralphem Townerem)
Places, 1977
Photo with Blue Sky, White Cloud, Wires, Windows and a Red Roof, 1978 (z Billem Connorsem)
Aftenland, 1980 (z Kjellem Johnsenem)
Eventyr, 1980 (z Johnem Abercrombie i Naná Vasconcelosem)
Paths, Prints, 1981 (z Billem Frisellem)
Wayfarer (z Billem Frisellem i Eberhardem Weberem)
It’s OK to Listen to the Gray Voice, 1985 (z Davidem Tornem)
All Those Born with Wings, 1987
Legend of the Seven Dreams, 1988 (z Rainerem Brüninghausem)
Rosensfole, 1989 (z Agnes Buen Garnås)
I Took Up the Runes, 1990
Ragas and Sagas, 1990 (z Fateh Ali Khan)
StAR, 1991 (z Miroslavem Vitousem)
Atmos, 1992 (z Miroslavem Vitousem)
Stemmer, 1992 (z Vigdis Garbarek)
Madar, 1992 (z Anouarem Brahemem i Mian Shaukat Hussainem)
Twelve Moons, 1992
Officium, 1993 (z The Hilliard Ensemble)
Trollsyn, 1994
Visible World, 1995
Rites, 1998
Mnemosyne, 1999 (z The Hilliard Ensemble)
In Praise of Dreams, 2004
Dresden, 2009
Officium Novum, 2010 (z The Hilliard Ensemble).

Jako sideman uczestniczył w nagraniach albumów takich muzyków, jak Trilok Gurtu, Bill Connors, Charlie Haden, Egberto Gismonti, Charles Lloyd, Zakir Hussain, Keith Jarrett, Manu Katché, Gary Peacock, George Russell, L. Shankar, Miroslav Vitous, Kenny Wheeler czy Eberhard Weber.

„Norweski artysta o polskich korzeniach od ponad 40 lat pojawia się ze swoją muzyką zarówno na jazzowych estradach, w filharmoniach, katedrach, jak i na komercyjnych listach bestsellerów. Jest główną gwiazdą prestiżowej wytwórni płytowej ECM, a zarazem współtwórcą jej charakterystycznego stylu.
Fascynuje go twórczość ludowa i etniczna, uwielbia muzyczne podróże w czasie i przestrzeni – to ubarwia jego muzykę, ale także prowokuje do spotkań z artystami różnych kultur i stylistyk. Stąd, zapoczątkowana wiele lat temu, współpraca z The Hilliard Ensemble, a pomysł połączenia brzmienia saksofonu z wielogłosową muzyką wokalną rodem ze średniowiecza i renesansu okazał się, komercyjnie i artystycznie, niezwykle trafiony.
Pierwszy wspólny album, wydany w 1993 „Officium„, zebrał entuzjastyczne recenzje, i znalazł ponad milion nabywców. Podwójny album „Mnemosyne” z 1998, był rozwinięciem pierwotnego pomysłu, a obok muzyki średniowiecza znalazł się na nim również repertuar współczesny” http://jazzforum.com.pl/main/news/jan-garbarek-ponownie-w-poznaniu

Jan Garbarek często występuje w Polsce. Podczas występu w Poznaniu, w czerwcu 2006, towarzyszyli mu pianista Rainer Bruninghaus, basista Eberhard Weber oraz hinduski czarodziej instrumentów perkusyjnych, Trilok Gurtu –
Jan Garbarek with Rainer Brüninghaus, Eberhard Weber & Trilok Gurtu, Live Poland 2006
https://www.youtube.com/watch?v=uSta9W0kpsw

13 grudnia 2010 wystąpił w Białymstoku.

W 2011 ponownie wystąpił w Poznaniu, tym razem z kwartetem wokalnym The Hilliard Ensemble. Występ miał miejsce w kościele oo. Dominikanów, w ramach Jazz Great Gallery – elitarnego cyklu muzycznego, zainicjowanego w 2009, którego celem jest prezentowanie największych jazzowych sław. Artyści prezentowali album „Officium Novum„.
„Officium Novum” jest trzecią wspólną płytą Garbarka i Hilliard Ensemble. Została ona nagrana na przełomie czerwca i lipca 2010, w austriackim klasztorze St. Gerold. Większość wydawnictwa wypełnia tradycyjna muzyka Armenii, a pomysł na taki kształt albumu zrodził się w trakcie podróży muzyków The Hilliard Ensemble w rejon Kaukazu, gdzie natknęli się na opracowania tradycyjnych pieśni sakralnych autorstwa etnomuzykologa i kompozytora Komitasa Vardapeta (1869-1935) i muzykę bardów Kaukazu.
Poza muzyką ormiańską, w repertuarze „Officium Novum” znalazł się, wykonany a capella, utwór „Most Holy Mother of God” Arvo Pärta„, śpiewy bizantyjskie, dwa utwory Jana Garbarka, w tym nowa wersja „We Are the Stars„, a także hiszpańska pieśń dworska „Tres morillas„.
„Officium Novum” jest dowodem na to, jak bardzo muzycy rozwinęli się w trakcie siedemnastu lat współpracy. Saksofon sopranowy Garbarka tworzy piąty, kontrapunktujący względem partii czterech śpiewaków, głos. Jego gra, oparta na harmonice i skalach używanych w muzyce ormiańskiej, jest pełna pasji i inwencji improwizatorskiej. Interpretacje są pełne swobody, a wokaliści, podobnie jak saksofonista, śmiało improwizują na bazie gotowych kompozycji” http://jazzforum.com.pl/main/news/jan-garbarek-ponownie-w-poznaniu
Skład:
Jan Garbarek – saksofony sopranowy i tenorowy
The Hilliard Ensemble:
David James – kontratenor
Rogers Covey-Crump – tenor
Steven Harrold – tenor
Gordon Jones – baryton.

W 2012 artysta wystąpił w Studiu Koncertowym Polskiego Radia, w ramach 54. Jazz Jamboree.
Jan Garbarek & Hilliard Ensemble wystapili w 2014 z programem „Officium – ostatni koncert” 5 czerwca 2014 w Gdańsku, dzień później w Warszawie, a 7 czerwca we Wrocławiu.
11 lipca 2017 wystąpił na 20. urodzinach Białołęckiego Ośrodka Kultury w Warszawie.
30 maja 2018 Garbarek wystąpił podczas Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Perkusyjnej Drums Fusion w Opera Nova w Bydgoszczy.

12 lipca 2018 wystąpił w Jarocinie. Towarzyszyli mu niemiecki pianista Rainer Bruninghaus, brazylijski basista Yuri Daniel i hinduski perkusjonalista Trilok Gurtu. Był to zarazem powrót w rodzinne strony tego artysty, gdyż jego ojciec pochodzi z pod jarocińskiego Osieka. Jan kilkukrotnie bywał w Jarocinie z ojcem. W 1964, 17-letni wówczas muzyk, po raz pierwszy dał koncert na weselu swojej kuzynki Jadwigi, w domu rodzinnym Garbarków. Pani Jadwiga do dziś mieszka w Jarocinie, a anegdoty związane z kuzynem spisała w książce „Jadwisia” https://gloswielkopolski.pl/jarocin-festiwal-2018-koncert-jana-garbarka-otworzy-tegoroczny-festiwal/ar/13236610

„Pamiętam, że jako nastolatek czytałem bardzo dużo polskich książek przetłumaczonych na norweski. Bardzo chciałem zobaczyć Polskę. W końcu pozwolenie na podróż dostaliśmy dopiero w 1964. Wtedy zobaczyłem i poczułem to, o czym tata opowiadał mi przez tyle lat. Było to pierwsze spotkanie z naszą polską rodziną po wojnie. Od tej pory odwiedzamy się w miarę regularnie” http://jazzforum.com.pl/main/artykul/jan-garbarek-na-szczytach-panuje-muzyka

Garbarek mówi o swoich związkach z Polską: „Mój ojciec jest Polakiem z pochodzenia, a wśród miast, które pojawiają się w jego opowieściach rodzinnych, znajdują się Jasło i Krosno. Wiele z nim rozmawiałem na temat Polski, jednak osobiście nie czuję w sobie nic z Polaka. Wiem natomiast, że to, co gram, jest bardzo w Waszym kraju cenione. Mam też bardzo emocjonalny stosunek do Warszawy. Po koncercie w Warszawie przed wielu laty moja kariera w Norwegii przyspieszyła.

Ojciec urodził się w Jarocinie, a właściwie w pod jarocińskim Osieku. Nadal mieszkają tam kuzyni i ciotka. Czasami odwiedzają mnie w Norwegii. Przychodzą też na koncerty, kiedy gram w pobliżu.
Ojciec w dzieciństwie śpiewał mi piosenki po polsku. Na pewno bym je rozpoznał, gdybym usłyszał. Kiedy jest się dzieckiem, zapamiętuje się nie słowa, ale uczucie, które wiąże się z głosem bliskiej osoby. Miałem bliski kontakt z ojcem, był wrażliwym mężczyzną, nie rozumiałem jednak, o czym śpiewał. W naszym domu nie mówiło się po polsku. Ojciec chciał jak najlepiej opanować norweski, by znaleźć lepszą pracę” https://wpolityce.pl/kultura/246730-dwa-razy-jan-garbarek-polska-jest-krajem-mojego-ojca-mowi-gosc-jazz-jamboree

Na pytanie o jego styl odpowiada: „Mogę go określić jako konglomerat wielu wpływów, wielu różnych, często bardzo dziwnych i zaskakujących dźwięków, w które wsłuchiwałem się przez całe życie. Teraz z nich korzystam, układając je w kompozycje, tak jak się układa puzzle, albo ładniej – jak bukiety. Doświadczenia zmieniają ludzi, więc po kilku latach mogę już brzmieć zupełnie inaczej. I znowu mnie wtedy ktoś zapyta o mój styl. A ja odpowiem to samo” http://jazzforum.com.pl/main/artykul/jan-garbarek-na-szczytach-panuje-muzyka

„Jan Garbarek nie gra czystego jazzu. On gra swoją muzykę. Osobną, wyjątkową, pełną odniesień do klasyki, ale też folkloru. Barwną i zupełnie pozbawioną mitycznego chłodu. Widać, że artysta uwielbia grać, a uśmiech niemal nie schodzi mu z oblicza. Nie mówi, nie stara się zabawić publiczności – po prostu gra. I z miejsca widać i słychać, że jego firmowym instrumentem jest saksofon sopranowy. To z niego wydobywa najbardziej przejmujące dźwięki, i to jego barwa jest rozpoznawalna przez fanów na całym świecie” https://poranny.pl/jan-garbarek-i-trilok-gurtu-giganci-jazzu-w-bialymstoku-zdjecia/ar/5350234

„Nikt nie gra na saksofonie tak, jak Jan Garbarek. Jego brzmienie stało się jego niewątpliwym znakiem firmowym, który od pewnego czasu przybiera inny wymiar, niż to, co jest powszechnie rozumiane jako jazz. Za sprawą niezliczonych nagrań, koncertów w najważniejszych salach koncertowych na świecie, wieloletniej współpracy z Keithem Jarrettem, i bezprecedensowej współpracy z Hilliard Ensemble, popularność tego wyjątkowego saksofonisty sięga przestrzeni wszystkich gatunków muzycznych” https://www.ebilet.pl/muzyka/jazz-blues/jan-garbarek/

Posłuchajmy:
Jan Garbarek Group, Live in Hamburg 1991 (Jan Garbarek, Rainer Brüninghaus. Eberhard Weber, Marilyn Mazur, Agnes Buen Garnos) https://www.youtube.com/watch?v=yy1W4OXzvCM

Jan Garbarek & Egberto Gismonti & Charlie Haden, Live https://www.youtube.com/watch?v=4JZJSthaMd0

Jan Garbarek & Miroslav Vitous & Peter Erskine – „Clouds In The Mountain”, Live In Stuttgart 1993 https://www.youtube.com/watch?v=bLOlcYD3VkY

Jan Garbarek & The Hilliard Ensemble – „When Jesus Wept” z albumu „Mnemosyne” Official 1999 https://www.youtube.com/watch?v=gy7YYgOKhaU

Jan Garbarek Group – Tango „Hasta Siempre”, Live in Nancy 2004 https://www.youtube.com/watch?v=T5KYZ2F9IRs

Jan Garbarek Group – „Mission: To Be Where I Am”, Live in Nacy 2004 https://www.youtube.com/watch?v=FzSRemRHwZI

Jan Garbarek Group @ MaiJazz Festival in Stavanger Live 2013
Jan Garbarek – saxophones, flute
Rainer Brüninghaus – keyboards
Youri Daniel – bass
Trilok Gurtu – percussion https://www.youtube.com/watch?v=q8WtHshfOso

Manu Katché with Jan Garbarek Group, Live 2016 https://www.youtube.com/watch?v=BZrJ1xLpJ20

Jan Garbarek Group @ Jazz & Wine of Peace, Teatro Comunale Cormòns, Live 2016
Jan Garbarek – soprano and tenor saxophones
Rainer Brüninghaus – piano, keyboards
Yuri Daniel – bass
Trilok Gurtu – drums, percussion https://www.youtube.com/watch?v=vmE8HXbOVWI

Jan Garbarek Group feat. Trilok Gurtu, Live Milano 2017 https://www.youtube.com/watch?v=NxHgB6jIEEM

HAPPY 72nd BIRTHDAY, JAN GARBAREK !!!

By Andrzej Rumianowski • archiwum_x, Index-Down, URODZINY •