lut 4 2019

Stan Getz

Oprac. Ewa Kałużna

Dzisiaj obchodziłby 92. urodziny. Jeden z najlepszych saksofonistów jazzowych wszech czasów. „The Sound” („Dźwięk”) – taki pseudonim nadano mu ze względu na ciepłe, liryczne tony, które potrafił wydobyć z saksofonu…

STAN GETZ

(właśc. Stanley Gayetsky; ur. 2 lutego 1927, zm. 6 czerwca 1991), amerykański saksofonista jazzowy, grający na saksofonie tenorowym.

Urodził się w Filadelfii, w rodzinie pochodzenia ukraińsko-żydowskiego, zaś dorastał w Nowym Jorku.
Jego dziadkowie, Harris i Beckie Gayetski, pochodzili z Ukrainy, z okolic Kijowa, ale przenieśli się do Londynu i przez ponad 13 lat prowadzili tam sklep krawiecki.
W 1913 Harris i Beckie wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych z ich trzema synami – Alem, Philem i Benem.
Ojciec Stana Getza, Al Gayetski, urodził się w Londynie w 1904, a jego matka, Goldie Yampolsky, pochodzenia żydowskiego, urodziła się w Filadelfii w 1907.
Rodzice Stana osiedlili się najpierw w Filadelfii, gdzie urodził się Stanley, ale w czasie kryzysu przenieśli się do Nowego Jorku, szukając lepszych możliwości zatrudnienia. W Stanach zmienili nazwisko na Gayetsky. Po rozpoczęciu kariery Stanley zmienił je na Getz.

Od najmłodszych lat Stanley interesował się różnymi instrumentami. Próbował grać na wielu z nich, zanim ojciec nie kupił mu pierwszego saksofonu, gdy chłopak miał 13 lat. Mimo, że ojciec kupił mu również klarnet, Stan natychmiast zakochał się w saksofonie, i zaczął ćwiczyć po osiem godzin dziennie.

W 1941 Stanley został przyjęty do All City High School Orchestra of New York City. To dało mu szansę na otrzymanie prywatnych, darmowych lekcji, których udzielał mu fagocista, Simon Kovar, z New York Philharmonic’s. Kontynuował także grę na saksofonie. W końcu Stan zrezygnował ze szkoły, by poświęcić się całkowicie karierze muzycznej.

W 1943, w wieku 16 lat, Getz dołączył do zespołu puzonisty i wokalisty jazzowego, Jacka Teagardena.
W latach 40. Getz grał także z Nat King Cole’em, Lionelem Hamptonem, Stanem Kentonem, Jimmym Dorseyem czy Bennym Goodmanem
Od 1947 do 1949 był solistą u Woody’ego Hermana w jego zespole The Second Herd. Z Hermanem nagrał hit „Early Autumn” https://www.youtube.com/watch?v=Ierb6IMmiNI

Po tym wydarzeniu mógł rozpocząć karierę solową. Tworzył na własne konto już do końca życia. Był liderem prawie wszystkich sesji nagraniowych po 1950.

Po raz pierwszy Getz zwrócił na siebie uwagę w 1947, jako jeden z saksofonistów zespołu The Four Brothers, gdzie grali także Serge Chaloff, Zoot Sims i Herbie Steward. Getz zasłynął popisami solowymi w tym kwartecie – https://www.youtube.com/watch?v=6OmjvNY9-5k

Na początku lat 50. Stan zdecydował się na odrzucenie stylu gry Lestera Younga, na którym wcześniej wzorował się. Stworzył własne brzmienie, dzięki któremu wkrótce stał się jednym z najpopularniejszych jazzmanów.
Getz pomagał także innym artystom. To właśnie on odkrył w 1951 Horace’a Silvera, którego przyjął do swojego kwartetu https://www.youtube.com/watch?v=1mKXduV1zzM
Rok później, w czasie tournee po Szwecji, Getz stworzył kwintet, w którym grał m.in. gitarzysta Jimmy Raney https://www.youtube.com/watch?v=oCm0qq7CDTo

Począwszy od 1952 reputacja Getza została znacznie wzmocniona dzięki jego występowi na albumie Johnny’ego Smitha „Moonlight in Vermont” – najlepszym albumie jazzowym tamtego roku. Singiel tytułowy stał się hitem, który pozostał na listach przebojów przez wiele miesięcy https://www.youtube.com/watch?v=HuCySPXQiY8

W połowie lat 50. Getz stał się popularny w gatunku cool jazz, grając z Horace’em Silverem, Johnnym Smithem, Oscarem Petersonem i wieloma innymi https://www.youtube.com/watch?v=dKrrJM2e5ds

Jego pierwsze dwa kwintety były szczególnie godne uwagi ze względu na obsadę, w tym sekcję rytmiczną z udziałem Charliego Parkera oraz perkusisty Roya Haynesa, pianisty Ala Haiga i basisty Tommy’ego Pottera.

W składzie z 1953 zespołu Dizzy Gillespie / Stan Getz Sextet występowali Gillespie, Getz, Peterson, Herb Ellis, Ray Brown i Max Roach
https://www.youtube.com/watch?v=uJQVS-wKgxw

W 1960 Getz wystąpił w Polsce na Jazz Jamboree z polskimi muzykami – Andrzejem Trzaskowskim, Romanem Dylągiem i Andrzejem Dąbrowskim. Dla trio Andrzeja Trzaskowskiego była to niewątpliwą nobilitacją – Stan Getz, wtedy już wielka gwiazda saksofonu, nie przywiózł własnych muzyków, ale zdecydował się na grę z muzykami polskimi. I był wtedy pod dużym wrażeniem tej współpracy. Nagranie z Filharmonii Narodowej ukazało się na płycie ,,Stan Getz w Polsce„, wydanej w 1960 przez Polskie Nagrania Muza, a także w formie różnych składanek, m.in. ,,Stan Getz / Andrzej Trzaskowski Trio”, wydanej w serii Polish Radio Jazz Archives w 2013 https://www.youtube.com/watch?v=_nSQrxTal0Y

Po powrocie do Stanów Zjednoczonych z Europy w 1961, Getz stał się centralną postacią we wprowadzaniu tam bossa novy. Nagrał swój ulubiony album ,,Stan Getz / Eddie Sauter: Focus”, nad którego aranżacją czuwała Orkiestra Eddie’ego Sautera https://www.youtube.com/watch?v=qAyrdlUcZIw

W 1962, wraz z gitarzystą Charlie’em Byrdem, Getz nagrał album ,,Jazz Samba„, który szybko stał się wielkim hitem https://www.youtube.com/watch?v=w7VGpKdX3f8

W 1963 Getz otrzymał Grammy w kategorii Best Jazz Performance za utwór ,,Desafinado” z albumu ,,Jazz Samba” https://www.youtube.com/watch?v=L7lmMNweUVU


Jego drugi album z gatunku bossa nova, również z 1962, to ,,Big Band Bossa Nova„, nagrany pod kierunkiem kompozytora, dyrygenta i aranżera – Gary’ego McFarlanda. Na płycie wystąpili także m.in. Hank Jones na fortepianie i Tommy Williams na kontrabasie oraz dwudziestu innych muzyków. W 1964 album ten sprzedał się w milionie kopii https://www.youtube.com/watch?v=8WefB0GeWgs

Jako kontynuację, Getz nagrał album ,,Jazz Samba Encore!„, z jednym z twórców bossa novy, brazylijskim gitarzystą – Luizem Bonfá. Na albumie można usłyszeć także m.in. Toma Jobima (właśc. Antônio Carlos Jobim), George’a Duviviera, Tommy’ego Williamsa, Paulo Ferreirę, José Carlosa czy Dave’a Baileya https://www.youtube.com/watch?v=TMWRVqhRVZA

W 1963 ukazał się album ,,Getz / Gilberto„, z pianista i kompozytorem Antônio Carlosem Jobimem (znanym także jako Tom Jobim), z brazylijskim gitarzystą João Gilberto i jego żoną, wokalistką Astrud Gilberto https://www.youtube.com/watch?v=9KpIV57PSeo

Astrud Gilberto wystąpiła w dwóch utworach – ,,Garota de Ipanema” (,,The Girl from Ipanema„) https://www.youtube.com/watch?v=c5QfXjsoNe4
i ,,Corcovado” („,,Quiet Nights of Quiet Stars„) https://www.youtube.com/watch?v=W-YnyZG8fNU

Astrud Gilberto – „Corcovado” 1964 Live https://www.youtube.com/watch?v=9srw5FRm5eA

Album ,,Getz / Gilberto” zdobył w 1965 Grammy w kategoriach Best Engineered Recording Non-Classical oraz Best Jazz Instrumental Album Individual or Group, a także w kategorii Best Album of the Year, jako pierwszy w historii album nieamerykański.
Utwór ,,The Girl from Ipanema” zdobył Grammy w kategorii Best Single of the Year. Utwór ten stał się jednym z najbardziej znanych utworów latynoskiego jazzu.

Kolejne dwa albumy to ,,Getz / Gilberto Vol. 2„, nagrany na żywo w Carnegie Hall w październiku 1964 (ukazał się w 1966) https://www.youtube.com/watch?v=VEHyhmqt4wY

oraz ,,Getz Au Go Go” (1964), nagrany na żywo z The New Stan Getz Quartet oraz z Astrud Gilberto, podczas dwóch koncertów w ,,Cafe Au Go Go” https://www.youtube.com/watch?v=zOhZgErHc8g

Romans Getza z Astrud Gilberto zakończył jego muzyczną współpracę z nią i jej mężem.

Stan Getz zaczął odchodzić od bossa novy i skierował się ponownie w stronę cool jazzu.

Pracując jeszcze z Gilberto, w 1964 Getz nagrał album jazzowy ,,Nobody Else but Me„, z nowym kwartetem, w tym z wibrafonistą Garym Burtonem. Jednak Verve Records, chcąc nadal budować markę Getza z bossa novą, odmówiło wydania tej płyty. Album ukazał się 30 lat później, w 1994, już po śmierci Getza. W skład nowego kwartetu Getza wchodzili Gary Burton na wibrafonie, Gene Cherico na kontrabasie i Joe Hunt na perkusji https://www.youtube.com/watch?v=6UvQjOn34jo

W 1967 Getz stworzył klasyczny jazzowy album „,,Sweet Rain„, z Chickiem Coreą, Ronem Carterem i Gradym Tate https://www.youtube.com/watch?v=-P1EKY8p5pk

W 1972 Getz stworzył formację fusion, z Chickiem Coreą, Tonym Williamsem i Stanleyem Clarke’em – Stan Getz Quartet – ,,Windows„, Live At Montreux 1972 https://www.youtube.com/watch?v=JHfbIPqTCcc

W połowie lat 80. Getz koncertował regularnie w okolicach Zatoki San Francisco, wykładał także na Uniwersytecie Stanford, jako rezydent w Stanford Jazz Workshop, do 1988.
W 1986 został wprowadzony do Hall of Fame Down Beat Jazz .

W 1988 Getz nagrał z rockowym zespołem o nazwie Huey Lewis and the News album<,,Small World„. Zagrał rozszerzoną solówkę w drugiej części tytułowego utworu. Był to mało popularny singiel
https://www.youtube.com/watch?v=Rmp9Aob-fqI

W 1981 Stan podpisał kontrakt z wytwórnią Concorde i od tej pory występowali z nim zwykle Lou Levy, Mitchell Forman, Jim McNeely i Kenny Barron.
Ostatnia płyta, ,,People Time„, nagrana w 1991 z pianistą Kennym Barronem, okazała się kolejnym wielkim sukcesem –
Stan Getz & Kenny Barron – ,,People Time” Live Munich, Germany, 1990 https://www.youtube.com/watch?v=q5zUY9XItiM

Życie osobiste Stana Getza było dość urozmaicone. Jeszcze jako nastolatek zaangażował się w narkotyki i alkohol.
W 1946 ożenił się z wokalistką zespołu The Gene Krupa Band – Beverly Byrne. Mieli trójkę dzieci – Steve’a, Davida i Beverly.
W 1954 Getz został aresztowany za próbę kradzieży morfiny z apteki. Kiedy siedział zamknięty na oddziale więziennym w Los Angeles County-USC Medical Center, Beverly urodziła trzecie dziecko w tym samym budynku, piętro niżej.

3 listopada 1956 Getz rozwiódł się z Beverly, po czym wkrótce poślubił Monikę Silfverskiöld, córkę szwedzkiego lekarza Nilsa Silfverskiölda. Mieli dwoje dzieci – Pamelę i Mikołaja. Para mieszkała w Kopenhadze w Danii, częściowo po to, by uciec od problemów prawnych Getza.

W 1964 Getz wyjechał do Brazylii, by pracować z João Gilberto, słynnym twórcą bossa novy. Podczas nagrywania wpływowego albumu ,,Getz / Gilberto” Stan poznał żonę João – Astrud Gilberto. Pomiędzy dwojgiem artystów nawiązał się gorący romans, który zakończył współpracę Getzaz João.
Getz wrócił do Stanów. Astrud Gilberto pojechała za nim, rozwodząc się uprzednio z João. Stan Getz i Astrud Gilberto utrzymywali osobistą i muzyczną więź jeszcze przez wiele kolejnych lat, chociaż nigdy nie pobrali się, prawdopodobnie dlatego, że Getz nie był w stanie uzyskać rozwodu od Moniki Silfverskiöld-Getz.

Stan Getzzmarł na raka wątroby 6 czerwca 1991, w wieku 64 lat. Jego wnuk Chris rozsypał prochy dziadka z futerału saksofonowego, sześć mil od wybrzeża w Marina del Rey, w Kalifornii.
R.I.P. [*]

Dyskografia: https://en.wikipedia.org/wiki/Stan_Getz_discography

Poza własnymi albumami i takimi, których był współliderem (a jest ich wszystkich ponad 100 oraz 12 kompilacji), Stan Getz nagrywał płyty jako sideman z wieloma uznanymi muzykami, jak:
Chet Baker – ,,Seven Faces of Valentine” (1975-85)
Count Basie & Sarah Vaughan – ,,Echoes of an Era: Basie, Getz and Vaughan Live at Birdland” (1956)
Tony Bennett – ,,Jazz” (1964)
Ella Fitzgerald – „Like Someone in Love” (1957) i „At the Opera House” (1957)
Dizzy Gillespie – „Sittin’ In” (1957)
Benny Goodman – „The Benny Goodman Story” (1955)
Diane Schuur – „Deedles” (1984), „Schuur Thing” (1984) oraz „Timeless” (1985).

Posłuchajmy także:
Astrud Gilberto & Stan Getz – „The Girl from Ipanema” Live 1964 https://www.youtube.com/watch?v=UJkxFhFRFDA

,,Scrapple from the Apple” – Stan Getz, Gary Burton, Steve Swallow, Roy Haynes, Live 1966 https://www.youtube.com/watch?v=wlSg2f58w_I

Stan Getz Quartet – ,,Lush Life”, Live At Montreux 1972, with Chick Corea, Stanley Clarke & Tony Williams https://www.youtube.com/watch?v=hT_-RvV1feE

Stan Getz Quartet – „Captain Marvel” Live At Montreux 1972, with Chick Corea, Stanley Clarke & Tony Williams https://www.youtube.com/watch?v=n7oo8EopEJ0

Stan Getz Quartet feat Niels Henning Ørsted Pedersen – Live At Montmartre 1977, Full Album https://www.youtube.com/watch?v=Z5jtIrIe5_E

Stan Getz Quartet – „I Can’t Get Started”, Live At Cafe Montmartre, Copenhagen 1983
Stan Getz – tenor sax
Kenny Barron – piano
Rufus Reid – bass
Victor Lewis – drums
https://www.youtube.com/watch?v=tzXlmOI7qhk

Stan Getz Quartet – „Vintage Getz”, Live Full Concert, California 1988
Stan Getz – tenor sax
Jim McNeely – piano
Marc Johnson – bass
Victor Lewis – drums
https://www.youtube.com/watch?v=PJRclNAg9us

Stan Getz – ,,On A Slow Boat To China” Live at the Munich Philharmonie Hall, Germany 1990 https://www.youtube.com/watch?v=d4WSEmHujBo

Those 6 Times When Stan Getz Melted Our Hearts (6 utworów, którymi Stan Getz roztopił nasze serca) Live – „I Remember Clifford” / „But Beautiful” / „Lush Life” / „Soul Eyes” / „We’ll Be Together Again” / „Answer Without Question” https://www.youtube.com/watch?v=2lfHV6C3E0Q

By Andrzej Rumianowski • archiwum_x, Index-Down, URODZINY •