sty 26 2021

Stéphane Grappelli

Stéphane Grappelli – „Dinah”, Audio 1929

Oprac. Ewa Kałużna, fot. Allan Warren, last.fm, „Vogue”

STÉPHANE GRAPPELLI
(ur. 26 stycznia 1908, zm. 1 grudnia 1997),

legendarny francuski skrzypek jazzowy ery pre-bop, pianista, kompozytor i aktor. Nazywano go The Grandfather of Jazz Violinists, gdyż koncertował przez ponad 70 lat ze swojego 89-letniego życia. Przez wiele lat współpracował z gitarzystą gypsy-jazzowym, Django Reinhardtem. Nagrał m.in. słynną solówkę na utwór Pink Floyd „Wish You Were Here”.

Urodził się w Paryżu i otrzymał imię Stéfano. Jego ojciec, Ernesto Grappelli, pochodził z Alatri we Włoszech, a matka, Anna Emilie Hanoque – z St-Omer we Francji. Ojciec był nauczycielem języka włoskiego, sprzedawał tłumaczenia i pisał artykuły do lokalnych czasopism. Matka zmarła, gdy Stéfano miał pięć lat.

Po wybuchu I wojny światowej, jego ojciec, posiadający nadal obywatelstwo włoskie, został powołany do walki o Włochy w 1914.
Ernesto Grappelli, który pisał wcześniej artykuły o amerykańskiej tancerce Isadorze Duncan, mieszkającej wówczas we Francji, zwrócił się do niej z prośbą, by zajęła się 6-letnim wówczas Stéfano. Duncan zgodziła się i zapisała chłopca do swojej szkoły tańca. Tam poznał on i pokochał muzykę francuskich impresjonistów.

W czasie wojny, Duncan, jako obywatelka amerykańska, uciekła z Francji, oddając swój zamek do wykorzystania na szpital wojskowy. Wówczas Ernesto Grappelli powierzył syna katolickiemu sierocińcowi. Tam mały Stéfano cierpiał głód i okrutne zimno. Po latach wspominał, że próbował nawet jeść muchy, by złagodzić głód.
Po powrocie z wojny, 28 lipca 1919, Ernesto zdobył dla swojego syna obywatelstwo francuskie.
Włoskie imię Stéfano zostało zmienione w dokumentach na francuskie Stéphane.

POCZĄTKI MUZYCZNE

Młody Grappelli zaczął grać na skrzypcach w wieku 12 lat. Ojciec kupił mu je po zastawieniu garnituru.
Chociaż chłopiec został wysłany na lekcje gry, wolał uczyć się sam.
Po krótkim okresie samodzielnej nauki, w 1920 Stéphane wstąpił jednak do prestiżowej paryskiej szkoły muzycznej Conservatoire de Paris.

W 1923, w wieku 15 lat, ukończył tę uczelnię, z medalem drugiego stopnia.
Jego ojciec poślubił Annę Fuchs i przeprowadził się do Strasburga. Stéphane pozostał w Paryżu. Nie lubił Anny Fuchs i nie chciał mieszkać razem z ojcem i jego nową żoną.

JAZZ

15-letni skrzypek, by urzymać się, zaczął pracować w pełnym wymiarze czasu, akompaniując niemym filmom w Théâtre Gaumont. Grał tam po sześć godzin dziennie przez okres dwóch lat.

Podczas przerw, odwiedzał Le Boudon – piwiarnię, w której słuchał utworów z amerykańskiej szafy grającej. To tutaj Grappelli poznał amerykański jazz.

W 1928 Stéphane usłyszał Paula Whitemana, występującego z Joe’em Venutim w hotelu Ambassador.

Jazzowi skrzypkowie byli wówczas rzadkością i, choć Venuti grał głównie komercyjne tematy jazzowe i rzadko improwizował, Grappelliego uderzył jego sposób prowadzenia smyczka podczas grania utworu „Dinah”:

---

Joe Venuti – „Dinah”, New York, March 1928

Stéphane postanowił rozwijać swój styl jazzowy.
Grappelli mieszkał wówczas z Michelem Warlopem, klasycznie wykształconym skrzypkiem. Warlop podziwiał jazzową grę Grappelliego, a Grappelli zazdrościł Warlopowi dochodów z gry klasycznej.
GRÉGOR
Wkrótce Stéphane porzucił skrzypce – wybrał łatwiejszą i lepiej płatną grę na fotepianie. Zaczął grać w big bandzie muzyka, zwanego Grégor.
W 1929 Grégor dowiedział się, że Grappelli potrafi grać na skrzypcach. Po wysłuchaniu jego interpretacji „Dinah”, Grégor zaapelował do Grappelliego, by wrócił do skrzypiec:
Stéphane Grappelli – „Dinah”, Audio 1929

Rok później, Grégor popadł w kłopoty finansowe – brał udział w wypadku samochodowym, w którym spowodował czyjąś śmierć. Uciekł więc do Ameryki Południowej, by uniknąć aresztowania.
Po wyjeździe Grégora, zespół ponownie zorganizował się, tym razem jako formacja jazzowa, pod kierownictwem pianisty Alaina Romansa i saksofonisty André Ekyana.
STÉPHANE GRAPPELLI & DJANGO REINHARD
Grając z tym zespołem, w 1931 Grappelli poznał cygańskiego gitarzystę gypsy-jazzowego, Django Reinhardta, który szukał skrzypka, zainteresowanego jazzem.
Reinhardt doznał poważnych poparzeń w pożarze. Od tego czasu, używał podczas gry na gitarze tylko wskazującego i środkowego palca lewej ręki. Pozostałe palce były sparaliżowane. Wymyślił on nowy styl techniki gry na gitarze, nazwany „hot jazz guitar” lub „gypsy jazz”, z wykorzystaniem dwóch sprawnych palców. Pozostałe trzy, wygięte w charakterystyczny sposób, wykorzystywal do chwytania akordów.
Django zaprosił Grappelliego do wspólnej gry w taborze cygańskim. Grali razem popołudniami, jednak mieli zobowiązania wobec swoich zespołów, i to uniemożliwiło im rozwinięcie wspólnej kariery w owym czasie.
Dopiero w 1934 spotkali się ponownie, w hotelu Claridge’s w Londynie, i rozpoczęli regularną współpracę, podróżując z kameralnymi koncertami po Europie:
Django Reinhardt & Stéphane Grappelli – „Tiger Rag”, Belgium, Audio 1934

STÉPHANE GRAPPELLI and HIS HOT FOUR
Grappelli i Reinhardt utworzyli wówczas formację Stéphane Grappelli & His Hot Four. Oprócz Grappelliego i Django Reinhardta, grali tam gitarzyści Joseph Reinhardt, brat Django, i Pierre „Baro” Ferret, oraz basiści Louis Vola i Tony Rovira.
Pierwsze nagrania tego zespołu zostały wydane w 1935, przez wytwórnię Decca, i od razu stały się sensacją we Francji i całej Europie:
Stéphane Grappelli and His Hot Four – „Limehouse Blues”, Paris, October 13th, 1935, Audio
Stéphane Grappelli – violin
Django Reinhardt – guitar solo
Joseph Reinhardt, Pierre „Baro” Ferret – guitar
Louis Vola – bass

Stéphane Grappelli & His Hot Four feat. Django Reinhardt – „Moonglow”, Paris, October 13th, 1935, Audio
Stéphane Grappelli – violin
Django Reinhardt – guitar solo
Joseph Reinhardt, Pierre „Baro” Ferret – guitar
Tony Rovira – bass

Stéphane Grappelli & His Hot Four feat. Django Reinhardt – „It Don’t Mean a Thing”, Audio 1935

QUINTETTE du HOT CLUB de FRANCE

Sekretarz organizacji jazzowej Hot Club de France, Pierre Nourry, zaprosił Reinhardta i Grappelliego do tworzonej właśnie formacji muzycznej Quintette du Hot Club de France, z Josephem Reinhardtem, bratem Django, oraz Rogerem Chaputem na gitarach, i Louisem Volą na basie. Chaput był czasem zastępowany przez Pierre’a „Baro” Ferreta lub przez Marcela Bianchi, albo też czterech lub pięciu gitarzystów występowało jednocześnie. Joseph Reinhardt podczas występów i nagrań studyjnych dodawał także efekty perkusyjne lub grał na rogu.
Zespół ten składał się więc ze skrzypiec, kilku gitar akustycznych i kontrabasu. Była to jedyna formacja jazzowa, grająca wyłącznie na instrumentach strunowych.
Legendarny pierwszy skład Quintette du Hot Club de France tworzyli:
Stéphane Grappelli – violin
Django Reinhardt – guitar solo
Marcel Bianchi, Roger Chaput, Pierre „Baro” Barault, Joseph Reinhardt – rhythm guitar
Louis Vola – bass.
PIERWSZE REZYDENCJE – LA GROSSE POMME i R-26
W 1937 amerykańska wokalistka jazzowa i artystka rewiowa, Adelaide Hall, i jej mąż, Bert Hicks, otworzyli na Montmartrze klub nocny La Grosse Pomme (The Big Apple – Wielkie jabłko), gdzie nierzadko gościło ponad 200 widzów.
Adelaide zaprosiła Quintette du Hot Club de France do regularnych występów w klubie.
W sąsiedztwie był salon artystyczny R-26, w którym Grappelli i Reinhardt również regularnie występowali.
U SZCZYTU SŁAWY
Wkrótce Quintette du Hot Club de France stał się jednym z najbardziej poszukiwanych paryskich formacji jazzowych na imprezach high-life’u, spotkaniach towarzyskich paryskiej bohemy i klasy wyższej.
Znani międzynarodowi muzycy, przybywający do Paryża na występy, jak Coleman Hawkins, Dizzy Gillespie, Benny Carter, Rex Stewart (który później został w Paryżu na stałe) czy Adelaide Hall, chętnie brali udział we wspólnych sesjach muzycznych z zespołem Django i Stéphane’a.
Twórczość Reinhardta i Grapelliego szybko stała się muzycznym znakiem paryskiej muzycznej elegancji lat 30.
Quintette du Hot Club de France – „Chicago (That Toddlin’ Town)”, Paris, April 26th, Audio 1937

Quintette du Hot Club de France – „The Sheik of Araby – Fox-trot”, Paris 1937

Quintet of the Hot Club of France – „Jattendrai Swing”, Live 1939
Stéphane Grappelli – violin
Django Reinhardt – solo guitar
Pierre „Baro” Ferret, Marcel Bianchi – rhythm guitar
Louis Vola – bass

Pierwszym wokalistą, występującym z Quintette du Hot Club de France na żywo, był Jean Sablon.
Z kolei, w pierwszych nagraniach studyjnych brał udział inny paryski śpiewak, Freddy Taylor:
Quintette du Hot Club de France with Freddy Taylor – „Georgia on My Mind”, Paris, May 4th, 1936, Audio
Stéphane Grappelli – violin
Django Reinhardt, Pierre „Baro” Ferret – guitar
Louis Vola – bass
Freddy Taylor – vocal

Quintette du Hot Club de France with Freddy Taylor – „Nagasaki”, Paris, May 4th, 1936
Stéphane Grappelli – violin
Django Reinhardt, Pierre „Baro” Ferret – guitar
Louis Vola – bass
Freddy Taylor – vocal

DWA ALBUMY w STANACH

W USA pierwszy album Quintet of The Hot Club of France został wydany w 1943, przez amerykańską filię Decca – „Django Reinhardt & Stéphane Grappelli – The Quintet of The Hot Club of France, Vol. 2”:
Django Reinhardt & Stéphane Grappelli – „Love Letters”, Audio 1943

Kolejny album francuskiego kwintetu wytwórnia Decca wydała w Stanach dopiero w 1953, gdy formacja nie istniała już od czternastu lat.
Była to składanka „Swing de Paris 1934-1939”, z takimi utworami autorstwa Grappelliego i Reinhardta, jak „Swing from Paris”, „My Sweet”, „Nocturne”, „Daphne”, „H. C. Q. Strut” oraz „Improvisation”. Utworami obcych autorów były „Sweet Georgia Brown” Bena Bernie’ego, Kennetha Casey’a i Maceo Pinkarda, a także „Three Little Words” Berta Kalmara i Harry’ego Ruby. Album został wznowiony w 2017:
„Swing from Paris” from „Swing de Paris 1934-1939”

„Sweet Georgia Brown” from „Swing de Paris 1934-1939”

„Daphne” from „Swing de Paris 1934-1939”

LONDYN

W chwili wybuchu II wojny światowej w 1939, kwintet był w trasie koncertowej po Anglii.
Reinhardt niezwłocznie powrócił do Paryża, by utworzyć nową formację o nazwie Nouveau Quintette. Natomiast Grappelli na czas wojny pozostał w Londynie.
W 1940 do Grappelliego dołączył w Londynie słynny pianista jazzowy, George Shearing:
Stéphane Grapelli & George Shearing Trio – „Star Eyes” 1940

DJANGO i STÉPHANE PONOWNIE RAZEM

Po zakończeniu wojny, Reinhardt dołączył ponownie do Grappelliiego w Londynie, gdzie nagrali w styczniu 1946 album „Melodie au crepuscule”, z brytyjskim kwintetem:
Django Reinhardt & Stéphane Grappelli – „Love’s Melody”, London, 1946
Stéphane Grappelli – violin
Django Reinhardt – guitar solo
Jack Llewellyn, Allan Hodgkiss – guitar
Coleridge Goode – bass

Mimo ponownego połączenia sił, duet ten nigdy już nie reaktywował na stałe wspólnego zespołu, choć obaj muzycy współpracowali jeszcze okazjonalnie aż do śmierci Reinhardta w 1953.
NAGRANIA RZYMSKIE. „DJANGOLOGY”
W styczniu 1949 Reinhardt i Grappelli wyruszyli w krótką trasę koncertową po Włoszech. Trafili do studia w Rzymie, gdzie przystąpili do nagrań. Podczas sesji wspomagała ich sekcja rytmiczna, z Carlo Pecorim na basie, Giannim Safredem na fortepianie i Aurelio de Carolisem na perkusji. Nagrany wówczas materiał, ok. 60 utworów we włoskim stylu, pierwotnie nie został wydany.
Był to ostatni wspólny studyjny projekt obu muzyków.
Dopiero w 1961 dwadzieścia trzy utwory z tej sesji zostały wydane przez Bluebird na amerykańskim rynku, na kompilacji „Djangology”. Znalazły się tam m.in. interpretacje utworów, wykonywanych niegdyś przez Quintette du Hot Club de France, jak „Minor Swing”, „Bricktop” czy „Swing ’42”.
„Djangology” 1949

„Minor Swing” from „Djangology” 1949

„Improvisation on Pathétique (Andante)” (Tchaikovsky) from „Djangology” 1949

TWÓRCZOŚĆ SOLOWA

W latach 50. i 60. Grappelli występował w klubach jazzowych w całej Europie.
W Stanach stał się znany na dobre dopiero w latach 70.
Pierwsze dwa autorskie albumy Grapelliego ukazały się w 1956 i 1957.
„Improvisations” z 1956 zawierał twory autorstwa m.in. George’a i Iry Gershwinów, Irvinga Berlina i Cole’a Portera. Na płycie Grappeli zagrał nie tylko na skrzypcach, ale także na fortepianie. W nagraniach udział wzięli:
Stéphane Grappelli – piano, violin
Maurice Vander – piano
Guy Pederson, Pierre Michelot – bass
Baptiste „Mac Kac” Reilles – drums
„The Lady Is a Tramp” (Richard Rogers) from „Improvisations” 1956

„Fascinatin’ Rhythm” (George Gershwin) from „Improvisations” 1956

„Cheek to Cheek” (Irving Berlin) from „Improvisations” 1956

„Stéphane Grappelly et son Quartette” z 1957 został nagrany z udziałem znanego francuskiego pianisty jazzowego, Raymonda Fola:
Stéphane Grappelli – violin
Raymond Fol – piano
Guy Pedersen, Pierre Michelot – bass
Allan Levitt, Kenny Clarke – drums
„My Funny Valentine” from „Stéphane Grappelly et son Quartette” 1957

„This Can’t Be Love” from „Stéphane Grappelly et son Quartette” 1957

WSPÓŁPRACA

Grappelli w trakcie swojej kariery uprawiał różne gatunki muzyki. Występował i nagrywał z wieloma muzykami:
Stéphane Grappelli & Svend Asmussen – „After You’ve Gone” 1965

Stéphane Grappelli & Gary Burton – „Blue in Green” 1972

Stéphane Grappelli & Paul Simon – „Hobo’s Blues” 1972

Stéphane Grappelli & Duke Ellington – Live 1973

Stéphane Grappelli & Oscar Peterson – „Autumn Leaves”, Audio 1973

Stéphane Grappelli & Bill Coleman – „After You’re Gone”, Live 1976

Stéphane Grappelli & Earl Hines – „There Will Never Be Another You” 1977

Stéphane Grappelli & Jean-Luc Ponty – „Golden Green” 1978

Stéphane Grappelli & L. Subramaniam – „Don’t Leave Me” 1984

Stéphane Grappelli & Toots Thielemans – „Hit the Road Jack” 1984

Stéphane Grappelli & McCoy Tyner – „Summertime” 1990

Stéphane Grappelli & Yo Yo Ma – „So in Love” 1992

Stéphane Grappelli & Michel Legrand, „Les parafluies de cherbourg” 1992

Stéphane Grappelli & Michel Petrucciani – „Misty” 1996

PINK FLOYD – „WISH YOU WERE HERE”.

Grappelli nagrał solówkę na tytułowy utwór z albumu Pink Floyd z 1975 „Wish You Were Here”.
W pierwszej wersji, po zmiksowaniu materiału, okazało się, że jego gra jest prawie niesłyszalna. To bardzo oburzyło Grappelliego.
Zremasterowana wersja, już z dobrze słyszalnym, ponad 3-minutowym wkładem muzycznym Grappelliego, znalazła się na reedycji albumu:
Pink Floyd feat. Stéphane Grappelli (from 3:08 min. to the end) – „Wish You Were Here” 1975

YEHUDI MENUHIN

Grappelli po raz pierwszy współpracował z klasycznym muzykiem, Yehudi Menuhinem, w 1971, grając w programie telewizyjnym utwór „Jalousie”. W programie telewizyjnym, Menuhin grał na jego cennym Stradivariusie z 1714. Grappelli ujawnił wtedy, że jego instrument został stworzony jeszcze wcześniej – w 1695, przez Goffredo Cappa:
Stephane Grappelli & Yehudi Menuhin – „Jalousie”, Live TV 1971

Kolejny występ duetu miał miejsce w 1976. Wtedy też wspólnie wydali trzy albumy dla EMI:
Yehudi Menuhin & Stéphane Grappelli – „Tea for Two” 1978

Yehudi Menuhin & Stéphane Grappelli – „Autumn Leaves”, Audio

DIZ DISLEY

Stéphane współpracował dość intensywnie z brytyjskim gitarzystą, Dizem Disleyem, nagrywając wspólnie z nim i jego triem, z Dennym Wrightem w początkowym okresie, aż trzynaście albumów:
Stéphane Grappelli & The Diz Disley Trio – „A Nightingale Sang in Berkley Square” 1975

Stéphane Grappelli & The Diz Disley Trio – „Smoke Gets in Your Eyes” 1976

GRAPPELLI TRIO

Paryskie trio Grappelliego przez wiele lat obejmowało gitarzystę Martina Taylora i basistę Patrice’a Caratini:
Stéphane Grappelli Trio with Martin Taylor – „You Are the Sunshine of My Life”, Live TV 1975
Stéphane Grappelli – violin
Martin Taylor – guitar
Patrice Caratini – bass

FILM „KING of GYPSIES”

W 1978 Grappelli zagrał w filmie „Król Cyganów” („King of the Gypsies”), z mandolinistą Davidem Grismanem:
(„King of the Gypsies” Film Trailer 1978

Cztery lata później wystąpili wspólnie na koncercie w San Franisco:
Stéphane Grappelli & David Grisman – „Sweet Georgia Brown”, Live in San Francisco 1982

GRAPPELLI w POLSCE

Grappelli dwukrotnie odwiedził Polskę – w 1991 i 1993 wystąpił podczas Jazz Jamboree. 83-letni, a dwa lata później – 85-letni, Stéphane, występował już wówczas siedząc na scenie na krzesełku, jednak grał z energią młodzieńca.
Stéphane Grappelli Quartet – „Didn’t Know What Time It Was”, Live @ Jazz Jamboree, Warsaw, October 1991
Stéphane Grappelli – violin
McCoy Tyner – piano
Marc Fosset – guitar
Jean-Philippe Viret – bass

Stéphane Grappelli Quartet – „How High the Moon”, Live i@ Jazz Jamboree, Warsaw, October 1991
Stéphane Grappelli – violin
McCoy Tyner – piano
Marc Fosset – guitar
Jean-Philippe Viret – bass

Występ Grappelliego na Jazz Jamborre 1993 nie został uwieczniony na YouTube, ale można go obejrzeć i wysłuchać w tym samym roku we Włoszech i w Niemczech, gdzie zadziwiał energią, pomimo swoich – wówczas już – 85 lat:
Stéphane Grappelli Trio – Live @ Umbria Jazz, Perugia, Italy 1993
Stéphane Grappelli – violin
Bucky Pizzarelli – guitar
Jon Burr – bass

Stéphane Grappelli Trio – Live @ Jazz Festival, Festhalle Viersen, Germany, Full Concert 1993
Stéphane Grappelli – violin, piano
Marc Fosset – guitar
Jean Philippe Viret – bass

OSTATNI KONCERT

W 1997 Grappelli otrzymał nagrodę Grammy Lifetime Achievement Award, za całokształt twórczości. Został także wprowadzony do Down Beat Jazz Hall of Fame.
Był aktywny jako muzyk i koncertował przez ponad siedemdziesiąt lat swojego życia.
Ostatni koncert odbył się w Luksemburgu, 29 maja 1996, pół roku przed śmiercią Grappelliego, kiedy to siedział na scenie na wózku inwalidzkim, grając nadal niezmiennie energicznie:
Stéphane Grappelli Quintet – Live @ Luxembourg, May 29th, 1996, Full Last Concert

Dyskografia
Stéphane Grappelli wydał ponad 40 autorskich albumów oraz 45 kolejnych, we współpracy z innymi artystami
https://www.discogs.com/…/267089-St%C3%A9phane-Grappelli

ŻYCIE OSOBISTE

Grappelli nigdy nie związał się z żadną kobietą, ani nie ożenił się.
Powszechnie przyjmuje się, że był gejem.
W 1981 Grappelli poznał Josepha Oldenhove’a, który był towarzyszem życiowym skrzypka do jego śmierci.

ŚMIERĆ

Stéphane Grappelli zmarł 1 grudnia 1997 w Paryżu, po operacji przepukliny. Miał 89 lat.
Został pochowany na słynnym cmentarzu Père Lachaise.
R.I.P. [*] Posłuchajmy także:
Stéphane Grappelli Quartet – „Cheek to Cheek” (Cole Porter), Live @ Modern Jazz aux Trois Mailletz, Jazz in Paris, France 1960
Stéphane Grappelli – violin
André Persiany – piano
Pascal Groffé – bass
Jean Guerin – drums

Stéphane Grappelli & David Grisman and His Band – Live in San Francisco, Full Concert 1982

Stéphane Grappelli Quartet – Live @ Montreal Jazz Festival, Full Concert 1984

Stéphane Grappelli & Michel Legrand – Live in London 1984

Stéphane Grappelli Trio – „I Got Rhythm”, Live TV, New Orleans 1984

Stéphane Grappelli Quartet – „It Had to Be You”, Live @ Grand Opera House, Belfast 1986
Stéphane Grappelli – violin
Martin Taylor, Louis Stewart – guitar
Jack Sewing – bass

Stéphane Grappelli Trio – Live @ XV de Jazz de Madrid 1994
Stéphane Grappelli – violin, piano
Marc Fosset – guitar
Jean Philippe Viret – bass

By Radosław Czapski • archiwum_x, URODZINY •