lip 29 2025
Tomasz Stańko, wspomnienie
Oprac. Radosław Czapski na podst. tomaszstanko.com.
Fot. Andrzej Tyszko, Małgorzata Dembowska, Zygmunt Januszewski, Wojciech J. Kukla, Andrzej Rumianowski, Marcin Kydryński, Francesco B. Saggio,
Tomasz Stańko Quartet – koncert w Auli UAM w Poznaniu, 2003-02-09
Siedem lat temu, 29 lipca 2018, w wieku 76 lat zmarł Tomasz Stańko
(ur. 11 lipca 1942)
Tomasz Stańko
Fot. Andrzej Rumianowski
Wirtuoz, kompozytor, lider. Prekursor free jazzu w Europie.
„Wprowadzam się w rejon piękna, piękna uznanego przez całą historię muzyki, a równocześnie rozbijam to całkowicie, żeby znaleźć się w jakimś kompletnie innym świecie, w którym co innego jest pięknem. I to jest cała moja muzyka”
Desperado. Autobiografia
“Trębacz wolności ducha, myśli i jazzu”
The New York Times
“Jeden z najbardziej oryginalnych i twórczych trębaczy jazzowych na świecie”
The New Yorker
Tomasz Stańko 1966
Fot. Małgorzata Dembowska
Urodził się 11 lipca 1942 r. w Rzeszowie.
Dzieciństwo i młodość spędził w Krakowie – mieście, w którym objawił się jako artysta.
Edukację muzyczną rozpoczął w szkole podstawowej od nauki gry na fortepianie i skrzypcach, a zakończył dyplomem Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie w klasie trąbki.
W 1962 r. z pianistą Adamem Makowiczem, kontrabasistą Jackiem Ostaszewskim i perkusistą Wiktorem Perelmuterem założyli zespół Jazz Darings, uznawany za jedną z pierwszych formacji free jazzowych w Europie.
Jesienią 1963 r. zadebiutował w zespole pianisty i kompozytora Krzysztofa Komedy.
Z Komedą – uznawanym za najważniejszego z ojców-założycieli polskiego jazzu – występował i nagrywał przez cztery lata. Wziął udział w powstaniu arcydzieła europejskiego jazzu: płyty „Astigmatic”.
KRZYSZTOF KOMEDA QUARTET – „NIGHTTIME, DAYTIME REQUIEM” – WYSTĘP TELEWIZYJNY
W 1967 r. założył własny zespół: najpierw Kwartet, a ostatecznie Kwintet z Januszem Muniakiem na saksofonie tenorowym, Zbigniewem Seifertem na saksofonie altowym i skrzypcach, Januszem Stefańskim na perkusji oraz Bronisławem Suchankiem na kontrabasie.
Twórczość Kwintetu dzieliła się na trzy okresy:
• Pierwszy wiązał się z komponowaniem i wykonywaniem muzyki uwiecznionej na debiutanckim albumie „Music for K”.
• Etap drugi to Drewniana muzyka: okres skupiony na free jazzowych poszukiwaniach brzmieniowych i testowaniu muzycznych form.
• Trzeci, końcowy etap działalności Kwintetu wiązał się z powstaniem kultowego – na poły elektrycznego – albumu „Purple Sun”. Niedługo później zespół przestał istnieć.
TOMASZ STAŃKO QUINTET – JAZZ JAMBOREE ’73
Tomasz Stańko 1972
Fot. Zygmunt Januszewski
W latach 70. występował jako solista w awangardowej Globe Unity Orchestra Alexandra von Schlippenbacha, a jego pozycję w czołówce europejskiego jazzu potwierdziły kolejne autorskie projekty: Unit z Adamem Makowiczem oraz Kwartet prowadzony z fińskim perkusistą Edwardem Vesalą.
W 1976 r. rozpoczął współpracę z założoną przez Manfreda Eichera wytwórnią ECM Records. Album „Balladyna” stał się sensacją po obu stronach Atlantyku.
TOMASZ STAŃKO – SOLO – RECITAL TELEWIZYJNY
Tomasz Stańko 1985
Fot. Wojciech J. Kukla
W latach 80. był członkiem orkiestr Cecila Taylora, a w Polsce prowadził akustyczny Kwartet oraz zespoły C.O.C.X. i Freelectronic, do których wprowadzał elementy muzyki latynoskiej, reggae, pop, rocka, elektroniki, a nawet rapu.
Lata 90. to wielki powrót na jazzową scenę Europy i początek światowej popularności
Artysta wznowił współpracę z wytwórnią ECM Records. Nowy Kwartet z Bobo Stensonem, Andersem Jorminem i Tony’m Oxley’em został okrzyknięty w Europie jednym z najlepszych zespołów jazzowych dekady.
Wydany w 1997 r. album „Litania” z muzyką Krzysztofa Komedy stał się światowym bestsellerem.
TOMASZ STAŃKO SEXTET – „LITANIA” – KONCERT TELEWIZYJNY
Na przełomie wieków dzięki płytom „Soul of Things”, „Suspended Night” i „Lontano” nagranym na czele polskiego Kwartetu (z Marcinem Wasilewskim, Sławomirem Kurkiewiczem i Michałem Miśkiewiczem) umocnił swoją pozycję na rynku amerykańskim.
W 2002 r. został pierwszym laureatem Europejskiej Nagrody Jazzowej.
W 2004 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Przez dekady zwyciężał w dorocznej ankiecie czytelników magazynu „Jazz Forum” (jako lider, trębacz i kompozytor).
TOMASZ STAŃKO QUARTET – KONCERT W AULI UAM W POZNANIU
Przez wiele lat regularnie plasował się w pierwszej dziesiątce trębaczy dorocznej ankiety amerykańskiego magazynu magazynu „DownBeat”. Pismo uhonorowało go również jako kompozytora.
Zdobył dziewięć Fryderyków: czterokrotnie jako Muzyk Roku, za albumy „Litania”, „From the Green Hill”, „Soul of Things” i „Dark Eyes” oraz Złotego Fryderyka za dorobek życia.
TOMASZ STAŃKO QUARTET – JAZZBALTICA 2005
Książka „Desperado” 2010
Tomasz Stańko 2010
Fot. Andrzej Tyszko
Niemal wszystkie jego albumy wydane przez ECM Records zdobyły w Polsce status Złotej Płyty, a większość z nich była notowana na liście jazzowych bestsellerów amerykańskiego magazynu „Billboard”.
Jako lider wydał ponad 40 albumów. Stworzył również muzykę do wielu filmów i spektakli teatralnych
Od 2003 r. był dyrektorem artystycznym festiwalu Jazzowa Jesień w Bielsku-Białej, na który zapraszał najwyżej przez siebie cenionych artystów z całego świata – często tych, którzy, tak jak on, nagrywali swoje płyty dla ECM Records.
Od 2008 r. dzielił życie między Warszawę i Nowy Jork. W swoim mieszkaniu na Manhattanie skomponował muzykę na płytę „Dark Eyes”, nagraną w 2009 r. ze skandynawskim Kwintetem. Koncertował też z artystami mieszkającymi w Nowym Jorku, m.in. z Lee Konitzem i Craigiem Tabornem.
W 2010 r. ukazała się bestsellerowa autobiografia „Desperado” spisana przez Roberta Księżyka.
W 2011 r. roku prezydent Polski Bronisław Komorowski odznaczył Tomasza Stańko Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
Instytut Smithsona – największy w USA kompleks muzeów i ośrodków edukacyjno-badawczych – wydał sześciopłytową kompilację „Jazz: The Smithsonian Anthology”, którą zamyka utwór „Suspended Night – Variation VIII”, jedno z niewielu europejskich nagrań zawartych na albumie.
TOMASZ STAŃO NEW YORK QUARTET – „WISŁAWA” – FILM PROMOCYJNY
Tomasz Stańko 2017
Fot. Marcin Kydryński
Tomasz Stańko 2017
Fot. Francesco B. Saggio
W 2013 r. ukazał się podwójny album „Wisława”, nagrany przez nowy zespół: New York Quartet. Nowe kompozycje były zainspirowane poezją Wisławy Szymborskiej, laureatki Nagrody Nobla.
W 2014 r. jako kreator kultury został wyróżniony Paszportem magazynu „Polityka”.
W drugiej dekadzie XXI w. cieszył się statusem legendy jazzu, zachowując pełnię sił twórczych i pozostając na szczycie artystycznej hierarchii
Paryska l’Académie du Jazz przyznała mu nagrodę Europejskiego Muzyka Roku (Prix du Musicien Européen).
Honorową nagrodą wyróżniło go Stowarzyszenie Dziennikarzy Muzycznych z Niemiec, Austrii i Szwajcarii (Preis der deutschen Schallplattenkritik).
Na zaproszenie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie skomponował i nagrał suitę jazzową, wykonaną premierowo podczas ceremonii otwarcia wystawy stałej.
W 2017 r. – cztery lata po płycie „Wisława” – ukazało się się kolejne mistrzowskie nagranie nowojorskiego Kwartetu. „December Avenue” to ostatnia studyjna płyta artysty.
Wiosną 2018 r. dowiedział się, że choruje na raka płuc w późnym stadium. Wcześniej zdążył zagrać krótką trasę koncertową ze swoim europejskim zespołem, koncert w Narodowym Forum Muzyki we Wrocławiu z symfonicznymi aranżacjami swoich kompozycji oraz podczas Gali Stulecia Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, która okazała się jego ostatnim występem.
Zmarł 29 lipca 2018 r. w Warszawie, krótko po swoich 76. urodzinach.