sie 2 2019
Tomasz Szukalski
Oprac. Ewa Kałużna, Fot. Andrzej Rumianowski
2 sierpnia 2019. mija 7 rocznica śmierci polskiego saksofonisty jazzowego klasy światowej, jednego z najwybitniejszych w Europie. Był artystą niedostrzeganym, jego kariera nie potoczyła się tak, jak powinna, jednak dla wielu pozostanie geniuszem.
„,,Z kimkolwiek grał – grał lepiej od niego””
– powiedział o nim Tomasz Stańko.
TOMASZ „SZAKAL” SZUKALSKI
(ur. 8 stycznia 1948; zm. 2 sierpnia 2012).
Połączenie słowiańskiej śpiewności i ciepła oraz buntowniczej drapieżności w grze były odzwierciedleniem jego niezwykle barwnej osobowości. Jego muzyka była i jest nadal inspiracją dla wielu instrumentalistów w Polsce i na świecie.
Szukalski – artysta wielkiego formatu – prywatnie potrafił jednak być trudny. Wychowany na warszawskiej Pradze, słynął z tego, że często w sporach przechodził do rękoczynów.
Uchodził za oryginała. Do legendy przeszedł jego koncert na pile mechanicznej, zakupionej w sklepie z używanymi maszynami.
„Był jednym z większych buntowników, jakich pamiętam. Wspaniały muzyk, nadużywał jednak życia. Dużo podróżował, dużo grał, był wielką indywidualnością”
– wspomina Michał Urbaniak.
„Jego gra odznaczała się ogromną siłą, ekspresją. Nie znosił kompromisów.
Być może właśnie ta jego czupurność nie zawsze mu sprzyjała”
– ocenia Paweł Brodowski.
Tomasz Szukalski wychował się na warszawskiej Pradze. Przeszedł całą drogę edukacji muzycznej. Po nauce w liceum muzycznym ukończył klasę klarnetu pod kierunkiem Ludwika Kurkiewicza w PWSM w Warszawie, choć dyplom obronił jako saksofonista dopiero wiele lat później, w 2003, w Akademii Muzycznej w Katowicach.
Samodzielnie zapoznał się z techniką gry na saksofonie sopranowym i tenorowym, sporadycznie używając także innych instrumentów, z których klarnet basowy zajmował szczególną pozycję.
Kiedy był jeszcze uczniem szkoły średniej, rozpoczął występowanie na estradzie.
Towarzyszył grupie wokalnej Partita na Jazz Jamboree 1967.
Wkrótce występował już także z Januszem Muniakiem, Tomaszem Ochalskim oraz z Big Bandem Stodoła.
Od 1972 rozpoczął współpracę z zespołem Zbigniewa Namysłowskiego. Razem nagrali znaczące albumy: „Winobranie” (1973)
oraz „Kujaviak Goes Funky” (1975)
Wystąpił na płytach zespołu Niebiesko-Czarni z rock-operą „Naga 1” i „Naga 2” (1972)
W latach 70. Szukalski grywał też z innymi tytanami polskiego jazzu – Włodzimierzem Nahornym i Janem Ptaszynem Wróblewskim.
W 1972 wziął udział w nagraniu kultowej dziś płyty „Koncert podwójny na 5 solistów i orkiestrę / Double Concerto for Five Soloists and Orchestra„, która ukazała się w 1974.
Na albumie wystąpili Jan Jarczyk, Tomasz Szukalski (na klarnecie), Zbigniew Seifert, Janusz Muniak, Włodzimierz Nahorny, Zbigniew Namysłowski, Bronisław Suchanek, Janusz Stefański, Stu Martin, Tomasz Stańko, Jan Ptaszyn Wróblewski, który poprowadził orkiestrę, i inni
W 1973 wystąpił na płycie formacji Novi Singers „Rien ne va plus”
Pojawił się także na historycznym albumie Jana Ptaszyna Wróblewskiego „Sprzedawcy glonów” / „Algae Dealers„.
Nagrania powstały pomiędzy 1971 i 1973. Zagrali tu prawie wszyscy, którzy liczyli się wtedy w polskim jazzie – „Sprzedawcy glonów” to pokaz sztuki kompozytorskiej i improwizatorskiej Ptaszyna, ale także Tomasza Stańko, Andrzeja Trzaskowskiego, Marka Blizińskiego, Jana Jarczyka, Wojciecha Karolaka, Włodzimierza Nahornego, Zbigniewa Seiferta, Janusza Muniaka, Michała Urbaniaka, Kazimierza Jonkisza czy Zbigniewa Namysłowskiego
„Sprzedaż glonów / Seaweed Sale” from „Sprzedawcy glonów” 1973
W okresie 1974-1979 Tomasz Szukalski koncertował i nagrywał płyty w całej Europie wraz z Tomaszem Stańko –
„1st Song” Live in Helsinki 1976
Tomasz Stanko – trumpet
Edward Vesala – drums, percussion
Tomasz Szukalski – saxophone
Pekka Sarmanto – bass
Wystąpił na płycie Tomasza Stańko „TWET” z 1974, na której pojawili się także Edward Vesala i Peter Warren
„Twet” z albumu „Twet” 1974
zaś w grudniu 1975, razem z Dave’em Hollandem i Edwardem Vesalą, uczestniczył w nagraniu albumu „Balladyna” Tomasza Stańko dla prestiżowej wytwórni ECM.
W 1976 nagrana została płyta „Tomasz Stańko – Edward Vesala Quartet. Live at Remont„, w składzie:
Antti Hytti – bass
Edward Vesala – drums, percussion
Tomasz Szukalski – saxophone
Tomasz Stańko – trumpet
Tomasz Stańko – Edward Vesala Quartet. Live at Remont Side 1
Tomasz Stańko – Edward Vesala Quartet. Live at Remont Side 2
Równocześnie, w latach 1975-1976; współpracował i nagrywał z zespołem SBB – album „Sikorki” (1975)
W tym też czasie zapadła decyzja o założeniu autorskiego zespołu.
W 1977 powstał zespół THE QUARTET, skupiający wielkie indywidualności muzyczne.
Oprócz Tomasza Szukalskiego grali tam:
Paweł Jarzębski – basista,
Sławomir Kulpowicz – pianista oraz
Janusz Stefański – perkusista.
The Quartet postrzegano jako zespół bez lidera, złożony z wybitnych indywidualności muzycznych, a jego repertuar tworzyły głównie kompozycje Kulpowicza oraz Szukalskiego, inspirowane muzyką takich postaci, jak McCoy Tyner, Sonny Rollins, John Coltrane, tradycjami modern jazzu lat 60.
Debiutowali w 1977 – co nietypowe dla jazzmanów – nagraniami dla Polskiego Radia, ale już w styczniu 1978 odbyli dużą trasę koncertową po kraju, wystąpili na Jazz Jamboree ’78.
The Quartet zaliczany był przez wielu krajowych i zagranicznych krytyków do najważniejszych zespołów jazzowych Europy. Niestety, przetrwał tylko 3 lata.
Formacja wydała dwie płyty – „The Quartet” (1978) oraz „Loaded” 1979. W 2006 zespół został na krótko reaktywowany –
The Quartet – XII Festiwal Jazz na Starówce, Live 2006
Tomasz Szukalski – tenor saxophone
Sławomir Kulpowicz – piano
Paweł Jarzębski – bass
Janusz Stefański – drums
W 1979 ukazała się płyta „Almost Green” Tomasza Stańko, nagrana z Tomaszem Szukalskim, Palle Danielssonem i Edwardem Vesalą
W latach 1980-1981 Tomasz Szukalski i Józef Skrzek stworzyli duet, grający wysublimowane fusion. Powstała wówczas płyta „Ambitus Extended”
Tomasz towarzyszył też jako solista, założonej po rozwiązaniu SBB, formacji Józefa Skrzeka, nagrywając m.in. płytę „Wojna światów” (1982)
„Wojna światów. Następne stulecie” – Temat filmowy
W 1981 Szukalski występował zarówno na Jazz Jamboree, jak i na towarzyszącym festiwalowi jazzowemu Rock Jamboree ’81, wraz z formacją Józefa Skrzeka (Andrzej Ryszka, Andrzej Urny). Grał wówczas także z takimi muzykami, jak Gil Goldstein oraz Dean Brown.
Miesiąc przed ogłoszeniem stanu wojennego wyjechał do Baden-Baden, by zagrać wśród takich postaci, jak: Rashied Ali, Alan Skidmore czy Albert Mangelsdorff cykl koncertów, poświęconych pamięci Johna Coltrane’a.
W czasie stanu wojennego Szukalski zaproszony został do współpracy przez Jana Ptaszyna Wróblewskiego, który w tym czasie kierował SPPT Chałturnik i Studiem Jazzowym Polskiego Radia.
Po okresie grania ostrego straight-ahead jazzu, sukcesach z zespołami Namysłowskiego, Stańko i The Quartet, udział w muzyce mainstreamowej Ptaszyna Wróblewskiego nie był jednak dla Szukalskiego kreatywną odskocznią.
Dopiero w 1984, wraz z nowym trio, z Czesławem Bartkowskim na perkusji i Wojciechem Karolakiem na instrumentach klawiszowych, muzyka saksofonisty nabrała większego wigoru.
Ich album „Time Killers” został uznany przez krytykę za najciekawszą polską płytę jazzową lat 80.
„Time Killer” from „Time Killers” 1984
„Double B” from „Time Killers” 1984
„Trata tata” from „Time Killers” 1984
Zachęcony sukcesem, zorganizował w 1985 kolejny kwartet w składzie z Piotrem Biskupskim, Andrzejem Cudzichem i Andrzejem Jagodzińskim.
Kwartet z założenia miał przejąć sukcesję po The Quartet. Przetrwali niecałe dwa lata.
W 1985 Szukalski nagrał album „Tina Kamila„, na którym pojawili się Dariusz Oleszkiewicz, Czesław Bartkowski, Wojciech Karolak oraz Grand Standard Orchestra pod dyr. Jana Ptaszyna Wróblewskiego
„Tina Kamila” 1985
„My One and Only Love” from „Tina Kamila” 1985
W 1986 ukazał się album kwartetu Tomasza Szukalskiego „Tina Blues„, nagrany z Andrzejem Cudzichem, Czesławem Bartkowskim i Arturem Dutkiewiczem
W tym samym roku Szukalski, wraz z pianistą Januszem Szprotem, utworzyli duet Blues Duo Sz-Sz. Choć dokonali wielu nagrań i wystąpili na licznych koncertach, to formacja okazała się efemerydą na polskim rynku jazzowym
W 1987 Szukalski pojawił się gościnnie na albumie Tadeusza Nalepy „Sen szaleńca / A Fool’s Dream”
Do koncepcji duetu Szukalski powrócił raz jeszcze – od roku 1990 grał wspólnie z pianistą Arturem Dutkiewiczem.
Z muzykami Dutkiewiczem, Cudzichem i zmieniającymi się perkusistami, reaktywował z kolei koncepcję kwartetu –
Tomasz Szukalski & Artur Dutkiewicz Quartet – Jazz Jamboree 1991
Tomasz Szukalski Quartet – „Body and Soul„. Live at Jazz Jamboree ’91
Tomasz Szukalski – saxophones
Andrzej Cudzich – bass
Marek Stach – drums
Artur Dutkiewicz – piano, synthesizer
W 1993 i 1994 Szukalski wystąpił na dwóch kolejnych albumach Tomasza Stańko.
„A Farewell to Maria” to album, zawierający ścieżkę dźwiękową do filmu „Pożegnanie z Marią” w reż. Filipa Zylbera, nagrany przez Tomasza Stańko z towarzyszeniem muzyków jazzowych. Wystąpili Tomasz Szukalski, Maciej Strzelczyk, Janusz Skowron, Leszek Możdżer, Andrzej Cudzich, Adam Cegielski, Cezary Konrad, Piotr „Jackson” Wolski oraz sekcja smyczkowa
Płyta „Balladyna – Theatre Play Compositions” została nagrana do do sztuki „Balladyna” Juliusza Słowackiego, w reż. Rudolfa Zioły. Wystąpili na niej Tomasz Stańko, Tomasz Szukalski, Ewa Wanat, Marcin Wasilewski, Sławomir Kurkiewicz, Michał Miśkiewicz, Piotr „Jackson” Wolski i Zbigniew Brysiak.
Od 2000 Szukalski coraz częściej występował w trio, z Wojciechem Karolakiem i Krzysztofem Dziedzicem, oraz gościnnie w różnych konstelacjach i zespołach – z Tadeuszem Nalepą, Piotrem Wojtasikiem, Wojciechem Majewskim, Carrantuohill czy Apostolis Anthimos Quartet (Arild Andersen i Krzysztof Dziedzic lub Janusz Skowron) –
Tadeusz Nalepa i Tomasz Szukalski – „Jest gdzieś taki dom”
Wojciech Majewski Quintet – album „Zamyślenie” (2003)
Wojciech Majewski – fortepian
Tomasz Szukalski – saksofon
Robert Majewski – trąbka
Palle Danielsson – kontrabas
Michał Miśkiewicz – perkusja
We wrześniu 2005 został nagrany album Tomasza Stańko „Wolność w sierpniu” / „Freedom in August„, z udziałem Tomasza Szukalskiego, Marcina Wasilewskiego, Janusza Skowrona, Sławomira Kurkiewicza, Michała Miśkiewicza, Apostolisa Anthimosa i sekcji smyczkowej
Charakterystyczny, odznaczający się ogromną siłą i ekspresją dźwięk saksofonu Tomasza Szukalskiego, tworzący indywidualny styl, zabrzmiał w sumie na ponad 100 polskich i europejskich nagraniach płytowych.
Szukalski< współpracował z takimi gwiazdami, jak: Edward Vesalla, Terje Rypdal, Palle Danielsson, Arild Andersen, Dave Holland, Palle Mikkelborg, Juhani Aaltonen, Antti Hytti, Józef Skrzek, Tomasz Stańko, Zbigniew Namysłowski, Wojciech Karolak, Jan Ptaszyn Wróblewski, Czesław Niemen, Tadeusz Nalepa.
W ostatnich latach życia Szukalski borykał się z problemami zdrowotnymi i materialnymi, przebywał w Domu Artysty Weterana w podwarszawskim Skolimowie.
Koncert „Dzień Szakala – Tytani polskiego jazzu dla Tomasza Szukalskiego„, zorganizowany dla ratowania zdrowia i życia Tomasza Szukalskiego przez Artura Dutkiewicza i Radio JAZZ, który odbył się 21 listopada 2010 w Teatrze Bajka w Warszawie, zjednoczył polskich jazzmanów, którzy przeznaczyli cały dochód (prawie 40 tys. zł) na pomoc choremu koledze.
Wystąpili wówczas m.in. Krzysztof Herdzin, Ewa Bem, Jarosław Śmietana, Adam Makowicz, Michał Urbaniak, Leszek Możdżer, Artur Dutkiewicz, Wojciech Karolak, Urszula Dudziak, Aga Zaryan, Paweł Jarzębski, Janusz Stefański, Marcin Wasilewski, Sławomir Kurkiewicz, Michał Miśkiewicz, Józef Skrzek, Krzysztof Ścierański, Tomasz Stańko, Jorgos Skolias, Łukasz Żyta.
Tomasz Szukalski zmarł 2 sierpnia 2012 w szpitalu w Piasecznie, w wieku 65 lat.
R.I.P. [*]
„Szukalski posiadał coś wyjątkowego, jego brzmienie było rozpoznawalne. Prawdziwy talent, samorodek. Jego silny charakter niestety nie przysłużył się jego zdrowiu, nie dbał o siebie.
Jego odejście to wielka strata dla polskiego jazzu. Był to jeden z tych muzyków, którzy mieliby wielką szansę na prawdziwą, międzynarodową karierę, gdyby tylko dane mu było żyć i pracować w normalnych warunkach” – uważa Mariusz Adamiak, organizator Warsaw Summer Jazz Days.
Artur Dutkiewicz, pianista jazzowy, wieloletni współpracownik Tomasza Szukalskiego, wspominał artystę: „To był największy polski saksofonista, jeden z najwybitniejszych saksofonistów na świecie. Gigant. Grał wiele lat z Tomaszem Stańko, ze Zbigniewem Namysłowskim. To był bardzo otwarty człowiek, bardzo towarzyski.
Inspirujący muzyk. Był mistrzem, legendą dla młodych muzyków. Grał na saksofonie w słowiańskim, ciepłym tonie. Gdy ktoś słuchał jego koncertów, nie mógł być obojętny – Tomek stawiał słuchaczy na równe nogi„.
„Grał w sposób tak przejmujący, że zdarzało się, że na koncertach w czasie jego solówek ludzie płakali, ja też płakałem.
Tomek był jednym z najwybitniejszych polskich muzyków jazzowych, prawdopodobnie największym polskim saksofonistą, jednym z największych w Europie.
Był artystą niedostrzeganym. Może nie potrafił sobie z różnymi sprawami i ludźmi poradzić. Jego kariera nie potoczyła się tak, jak mogła, biorąc pod uwagę jego możliwości, pasję i umiejętności.
W ostatnich latach trochę sobie nie radził, zmagał się z dramatyczną chorobą, z której już nie wyszedł. Nawet nie bardzo wiadomo, na co zmarł, cierpiał na cały kompleks chorób” – wspomina Paweł Brodowski
https://culture.pl/pl/tworca/tomasz-szakal-szukalski
8 listopada 2018 w cyklu Jazz w Podziemiach Kamedulskich na warszawskich Bielanach zagrał Kwartet Artura Dutkiewicza.
Wspominano Tomasza Szukalskiego. Kwartet w składzie z Arturem Dutkiewiczem, Adamem Kowalewskim i Krzysztofem Dziedzicem był ostatnim stałym zespołem Tomasza Szukalskiego. Występowali razem przez ponad 10 lat.
W 2008 Kwartet z Tomaszem Szukalskim odbył ostatnią trasę – 12 koncertów, rozpoczynając w Polsce i docierając aż na Syberię, od Orenburga, przez Krasnojarsk, Irkuck aż do Ułan Ude, pod granicę z Mongolią.
Artur Dutkiewicz, wieloletni przyjaciel Tomasza Szukalskiego, przez ponad 20 lat występował z nim w kwartecie oraz w duecie.
Adam Kowalewski i Krzysztof Dziedzic, bardzo młodzi wówczas muzycy, zostali zauważeni przez Szukalskiego na warsztatach jazzowych. Jak wspominają, terminowanie u boku mistrza miało ogromny wpływ na ukształtowanie ich osobowości artystycznych.
Do występu w 2018 muzycy zaprosili także znakomitego saksofonistę tenorowego, Tomasza Grzegorskiego, którego Szakal wyróżniał, jako jednego z niewielu saksofonistów młodego pokolenia, kontynuujących tradycję mistrzów.
W Podziemiach Kamedulskich zespół przypomniał utwory, które wcześniej wykonywał Kwartet Tomasza Szukalskiego, a także kompozycje, dedykowane temu geniuszowi saksofonu.
Posłuchajmy:
„1st Song” Live in Helsinki 1976
Tomasz Stanko – trumpet
Edward Vesala – drums
Tomasz Szukalski – saxophone
Pekka Sarmanto – bass
Tomasz Szukalski – „Tina Kamila” 1986
Tomasz Szukalski & Artur Dutkiewicz Quartet – Jazz Jamboree 1991
Tomasz Szukalski – „My One and Only Love”
Tomasz Szukalski, Artur Dutkiewicz – „Diana”
Tomasz Szukalski Quartet – „Body and Soul”
Wojciech Majewski Quintet & Tomasz Szukalski – „Bema pamięci żałobny rapsod” 2002
(Tamtego wieczoru Czesław Niemen nie zaśpiewał, ale zdecydował o wyborze solistów, których sam zapowiedział. Było to ostatnie pojawienie się na estradzie Czesława Niemena)
The Quartet – Jazz na Starówce 2006