maj 21 2019
Rosław Szaybo
Oprac. Ewa Kałużna, Fot. Paweł Brodowski
21 maja 2019 r., w wieku 85 lat zmarł autor projektów okładek blisko 2 tys.płyt
ROSŁAW SZAYBO
plakacista, fotograf
(ur. 13 sierpnia 1933), i projektant okładek płyt i książek. Laureat licznych nagród oraz juror konkursów polskich i zagranicznych, przedstawiciel tzw. „polskiej szkoły plakatu”.
Zajmował się grafiką projektową (plakat, okładki płyt, projekty książek), ilustracją, fotografią, wystawiennictwem, a także rysunkiem satyrycznym.
Prawnuk Józefa Szaybo (ur. 1841, zm. 1911), rotmistrza kawalerii w czasów powstania styczniowego, i Marii z Moniuszków, siostry hrabiny Jadwigi de Fleury z Moniuszków.
Studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w latach 1955-1961. Dyplom zrealizował w pracowni plakatu Henryka Tomaszewskiego i pracowni malarstwa Wojciecha Fangora.
Jeszcze w trakcie studiów wygrywał pierwsze konkursy na plakat.
W latach 1966-1993 przebywał w Wielkiej Brytanii. W Londynie był dyrektorem artystycznym agencji reklamowej Young and Rubicam (1967-1972) oraz dyrektorem kreatywnym w CBS Records (Columbia Broadcasting System; 1972-1988).
Pracował dla takich firm, jak Heinz, Yardley, Player’s, Rank Xerox, współpracował m.in. z British Film Institute, Imperial War Museum, London Zoo, Panther Books, Sadler Welles Theatre, Almeida Theatre, Lyric Theatre, Hammersmith, London Transport. W Anglii wygłaszał prelekcje i prowadził zajęcia w Chelsea School of Art i Bath University – Horsham School of Art.
Od 1980 powrócił do projektowania dla polskich instytucji (plakaty teatralne i muzyczne).
Po powrocie na stałe do Polski od 1993 prowadził Pracownię Fotografii Kreacyjnej na Wydziale Grafiki warszawskiej ASP. Jego kreatywne podejście do nauki w dużym stopniu ożywiło pracownię, która pod jego kierownictwem stała się wyjątkowo popularna.
Od 1994 do 1996 był kierownikiem artystycznym Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik„.
Przez kilka miesięcy prowadził też razem z żoną, Alicją Michalską-Szaybo, program kulinarny „Smakosze i rozkosze” dla telewizji Polsat.
W 2002 otrzymał tytuł profesora.
Wśród instytucji, które na przestrzeni lat podjęły współpracę z artystą, oprócz licznych teatrów, znalazły się m.in.: Polskie Nagrania, Wydawnictwa Artystyczno-Graficzne, Krajowa Agencja Wydawnicza, Polskie Stowarzyszenie Jazzowe, Instytut Adama Mickiewicza, Instytut Fryderyka Chopina.
Studia oraz pierwsze realizacje Rosława Szaybo przypadły na lata kształtowania się zjawiska zwanego „polską szkołą plakatu”.
W miarę popaździernikowej liberalizacji życia kulturalnego, do Polski napływały informacje o aktualnych trendach w sztuce światowej, ze szczególnym uwzględnieniem taszyzmu i surrealizmu.
Tendencje te były chętnie adaptowane przez projektantów, sięgających – jak pisał Zdzisław Szubert – także po formuły obrazowe z marginesów sztuki (m.in. kolaż z XIX-wiecznych sztychów).
Wśród artystów, którzy niedługo po Wojciechu Zameczniku eksperymentowali wówczas z zastosowaniem technik fotograficznych w plakacie, znalazł się Rosław Szaybo.
Poświadcza to pierwszy głośny plakat artysty: „Jazz 60”, w którym wykorzystał on zdjęcie, zrobione w otwartym w 1957 klubie studenckim „Hybrydy„. Praca ta jest dowodem ścierania się odmiennych tendencji – dialogu z malarskością i bujnością obrazowej formuły spod znaku Tomaszewskiego, z nową, ascetyczną stylistyką, opartą o fotograficzny kolaż i ograniczoną paletę barw.
Wśród innych ciekawych plakatów, zrealizowanych w pierwszym okresie warszawskim, warto wymienić takie, jak: „Pamiętniki Anny Frank” (1961), „Cyrk – mortale” (1965) oraz „Kochanka” (1965) do filmu Vilgota Sjömana.
Wyczucie muzycznych tematów (niezależnie od rodzaju muzyki – od popularnej po klasyczną), celny dobór środków, służących przełożeniu na obraz plakatu czy okładki płyty esencji jej zawartości czy też portretu jej wykonawcy, na długie lata zadecydowały o jakościowym i ilościowym fenomenie muzycznych projektów, realizowanych przez Szaybo.
Okładki płyt, projektowane przez niego tuż po studiach, przed wyjazdem do Anglii, i późniejsze, przeszły do legendy – dość wymienić dwie – „Astigmatic. The music of Komeda” (1965), uznaną w Polsce za jazzową płytę wszech czasów, oraz „The Clash” (1977) – pierwszą płytę The Clash.
Okładka „Astigmatic” należała do, zaprojektowanych przez artystę, kopert kolejnych płyt serii Polish Jazz (Vol. 1-5 i 7), stanowiącej „przykład przemyślanej i konsekwentnej identyfikacji graficznej cyklu wydawniczego” (Michał Warda).
Serię rozpoczynała okładka płyty „Warsaw Stompers / New Orleans Stompers” (1964; projekt z 1961), w której projektant, oprócz kolażu, wykorzystał także poetykę folkloru przedmieść i twórczości jarmarcznej.
Przystosowując się w Londynie do wymogów zachodniego rynku, Szaybo szybko i błyskotliwie wniósł do nich swobodę wypowiedzi i malarskość, czyli bagaż doświadczeń polskiej szkoły plakatu, które połączył z możliwościami, jakie dał mu dostęp do najnowszych środków technicznych. Potrafił znakomicie wyczuć specyfikę zadania projektowego.
Do legendarnych już realizacji zespołu grafików kierowanych w CBS przez Szaybo należy koperta płyty „Judas Priest British Steel” (1980), z palcami zaciskającymi się na żyletce (fotografia przedstawia dłoń samego Szaybo).
Nie mniejszy rozgłos zyskało, zaprojektowane przez Szaybo, czarne pudełko papierosów John Player Special wraz z ich logotypem – złotym monogramem wiązanym JPS.
Okładki sławnych winyli Janis Joplin, Roya Orbisona, Eltona Johna, The Clash, Milesa Davisa, Arethy Franklin, Santany, Judas Priest, Cream czy Czesława projektowali Stanisław Zagórski i Rosław Szaybo, dla największych gwiazd muzyki XX w.
Odmienny, bo punkowy, sznyt okładki „The Clash” (1977), został kapitalnie oddany przez zakomponowanie na zielonym tle czarno-białego zdjęcia członków zespołu, jakby zostało wydarte ręcznie z jakiegoś artzinu i ukośne „opieczętowane” w dolnym narożniku agresywnie czerwoną, nieco przetartą, jakby zdjętą wprost z muru inskrypcją z nazwą grupy.
Jeśli dodamy, że punk, jako zjawisko muzyczne i kulturowe, właśnie się rodził, to uznać trzeba, że polski artysta miał swój ważny udział w tworzeniu jego ikonosfery.
Nabyta w Londynie perfekcja techniczna i wykształcona tam elegancja formy znajdują odzwierciedlenie w plakatach, projektowanych od początku lat 80. dla polskiego teatru, opery i sceny jazzowej. Pierwiastek fotograficzny odgrywa w nich do dziś ważną, często decydującą rolę.
Do najciekawszych, najbardziej sugestywnych należą „Elton John” (1979), „Bertold Brecht – Opera za trzy grosze” (1985), „29. Jazz nad Odrą ’94” (1994), „Szare w kolorze 1956-70” (wystawa w Zachęcie 2000).
Bogata osobowość dawała mu możliwość sprostania różnorakim zamówieniom w pracach, które nie sprowadzały się do jednolitej stylistyki, za to uderzały finezją w operowaniu fotografią i graficznym jej przetwarzaniu. Kompilacji poszczególnych elementów dokonywał z niespotykaną swobodą.
Posługiwał się przy tym nierzadko klasyczną formułą kompozycji na osi pionowej („Panna Julia” / „Carmen„, 1999; „Fred Apke – Kura na plecach„, 2004).
W ostatnich latach artysta chętnie korzystał z dobrodziejstw komputerowych programów graficznych. Nieustająco inspirował go teatr, muzyka jazzowa i klasyczna.
Wystawy indywidualne prac artysty miały miejsce m.in. w Londynie (1977, 1987, 1988), Poznaniu (1981), Warszawie (1988, 2001, 2003), Stirling (1989), Budapeszcie (1989), Ostrowie Wielkopolskim (1992), Sztokholmie (1994), Lublinie (2000).
W 2013 warszawska Kordegarda pokazała dorobek Rosława Szaybo i Stanisława Zagórskiego, kolejnego polskiego grafika, który osiągnął sukces w Stanach Zjednoczonych. Studencka przyjaźń z Szaybo zaowocowała wspólnymi plakatami, jak “100 lat Państwa Polskiego”
czy “Po ich stronie stoją potężne siły”.
Lista nagród i wyróżnień, przyznanych Rosławowi Szaybo, jest bardzo długa – od nagrody „Szpilek” za rysunek satyryczny (1959), przez wiele kolejnych, m.in. nagrody w konkursach „Music Week„, czy „New Musical Express” na najlepszą okładkę płytową, po nagrodę na XIV Biennale Plakatu Fotograficznego w Płocku (2007).
Wybrane wystawy i nagrody:
– 1959 Warszawa ,,Złota Szpilka” – tygodnik „Szpilki„
– 1965 Lipsk, Niemcy – Złoty Medal International Buchkunst Ausstelung
– 1974, 1975, 1976, 1979 – I nagrody, konkurs Music Week (za “The Grat Piano Music A. Braiłowski”; “The Grats: Bach, Chopin, Grieg, Mozart”; “Christmas Carolls Mormon Tabernaculum Choir”; “Stravinski Conducts Stravinski”)
– 1982 I Nagroda Music Week za najlepszą okładkę rockową wszechczasów – “Judas Priest British Steel”
– 2013 Kordegarda, Warszawa „Stanisław Zagórski – Rosław Szaybo Wystawa okładek płyt winylowych„
– 2013 Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Piękniejsza Polska”
– 2018 Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis„.
R.I.P. [*]
Źródło:
https://culture.pl/pl/tworca/roslaw-szaybo
„Z pewnością jestem zawodowcem” – wywiad z Rosławem Szaybo 2013
https://culture.pl/pl/artykul/z-pewnoscia-jestem-zawodowcem-wywiad-z-roslawem-szaybo
“Przyjaciele na 33 obroty – Rosław Szaybo i Stanisław Zagórski” – historia przyjaźni dwóch grafików. Reżyseria i scenariusz: Grzegorz Brzozowicz
https://ninateka.pl/film/przyjaciele-na-33-obroty-grzegorz-brzozowicz