mar 23 2021

Andrzej Trzaskowski

Oprac. Ewa Kałużna, Fot.: hi-fi.com.pl, CAF, PAP, Z. Karpowicz, kadr z filmu

 

    23 marca 2021 roku przypada 88. rocznica urodzin jazzowego kompozytora, pianisty, dyrygenta i publicysty.
Był pionierem jazzu w Polsce, ,,mózgiem polskiego jazzu„, jak nazwał go Tomasz Stańko.
Zmarł przedwcześnie na raka płuc w wieku 65 lat,
ANDRZEJ TRZASKOWSKI

(ur. 23 marca 1933, zm. 16 września 1998),

Należał do grona najważniejszych postaci polskiego jazzu, nie tylko w początkach, ale także w dalszym jego rozwoju.
Razem z Krzysztofem Komedą i Andrzejem Kurylewiczem z pionierskiej trójki wielkich pianistów, którzy weszli na polską scenę jazzową w początkach lat 50., Trzaskowski wyznaczył jeden z najważniejszych kierunków w polskim jazzie – własną koncepcję FREE JAZZU.

Wytyczał nowe szlaki w muzyce jazzowej, był wzorem i autorytetem.
Wszechstronne wykształcenie, talent, intuicja, otwarty umysł i zdolność do przenikliwych analiz, pozwoliły mu realizować się w wielu dziedzinach.
Był zdeklarowanym modernistą. Wielokrotnie podkreślał, iż jest zwolennikiem bezwzględnego postępu w sztuce.

Urodził się w rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się herbem Trzaska.
Jego dziad, Bronisław Trzaskowski, był znanym językoznawcą i pedagogiem, zaś ojciec, Stanisław Trzaskowski – prawnik i meloman – studiował w Wiedniu prawo, fortepian i wiolonczelę.

---

    Andrzej Trzaskowski zaczął poznawać tajniki fortepianu w wieku czterech lat.
Regularną naukę podjął w 1940, najpierw u Olgi Axeull-Łapickiej, a następnie u Tadeusza Ciejki (1941-1950).
W latach 1947-1951 uczęszczał do elitarnego gimnazjum im. Jana Sobieskiego w Krakowie.
Od czasów harcerstwa, Andrzej grał również na akordeonie, a instrument ten przydał się później w legendarnych Melomanach.

Jazzem zainteresował się już w gimnazjum. Założył wówczas pierwszy zespół – Rhythm Quartet.

Rozpoczął współpracę z krakowskimi grupami Jerzego Borowca i Józefa Szewczyka, nawiązał kontakty z ówczesnymi liderami jazzu – Kazimierzem Turewiczem, Janem Walaskiem, Jerzym Dudusiem Matuszkiewiczem i Witoldem Kujawskim.
W 1949 grał w klubie Rotunda, w zespole studenckim pod kierownictwem Tadeusza Prejznera.

W latach 1952-1957 studiował muzykologię na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Ponadto, w latach 1955-1957, odbył prywatne studia w zakresie kompozycji oraz analizy i teorii muzyki współczesnej, pod kierunkiem Bogusława Schaeffera i Eugeniusza Rudnika, w ramach Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia.

W 1957 obronił pracę magisterską na temat twórczości Charlie’ego Parkera – artysty, uważanego wówczas w Polsce za ultranowoczesnego.
Nie dysponując praktycznie żadnymi materiałami, korzystając jedynie ze skromnych kolekcji płytowych Mariana Eile i Jerzego Skarżyńskiego, napisał znakomity, pionierski tekst, zawierający wiele odkrywczych spostrzeżeń i precyzyjnych analiz.

Od 1952 przez pięć lat Trzaskowski grał w składzie legendarnych MELOMANÓW, założonych przez Jerzego Dudusia Matuszkiewicza. Początkowo grupę tworzyli:
Jerzy Duduś Matuszkiewicz – clarinet, tenor sax, leader
Witold Kujawski – bass
Witold Dentox Sobociński – drums
Andrzej Trzaskowski – piano
Andrzej Idon Wojciechowski – trumpet,
później dołączył Antoni Studziński – drums.

W 1952 do zespołu dołączył drugi pianista – Krzysztof Trzciński (jeszcze nie Komeda). Ponieważ Trzciński grał na pianinie, Trzaskowski musiał grać wówczas na akordeonie.
W takim składzie występowali latem 1952 w Ustroniu Morskim.
Od 1954 zespół Melomani zaczął wykonywać także repertuar nowoczesny.
Za jego dobór i aranżację odpowiadał właśnie Trzaskowski. Z Melomanami wystąpił na I Festiwalu Jazzowym w Sopocie w 1956.
W tym samym roku został uznany za najlepszego pianistę jazzowego w plebiscycie tygodnika „Przekrój„.

---

Od 1958 Trzaskowski, wraz z Janem Ptaszynem Wróblewskim, współtworzył krakowski zespół JAZZ BELIEVERS.
Oprócz Ptaszyna i Trzaskowskiego, grali tam: Krzysztof Trzciński-Komeda, Andrzej Kurylewicz, Roman Gucio Dyląg i Jan Zylber.
Grupa błysnęła podczas I Jazz Jamboree w 1958, a następnie wzięła udział w pierwszym Jazz Camping Kalatówki, w dniach 20-28 stycznia 1959.

---

Muzykę Trzaskowskiego i Ptaszyna, wykonywaną z tym zespołem, można usłyszeć w dokumencie Bogusława Rybczyńskiego:
„Jazz Camping 1959” WFDiF (fragment)

„Jazz Camping” Bogusława Rybczyńskiego to klimatyczna impresja, oddająca charakter polskiego muzyczno-aktorskiego światka końca lat 50. Niecichnące dźwięki trąbek, saksofonów i kontrabasów grupy Jazz Believers, swobodne tańce, żarty, improwizacje i sztafeta na nartach – to rzeczywistość pierwszego Jazz Campingu na tatrzańskich Kalatówkach w 1959:

Jazz Camping
„Jazz Camping” – Original Soundtrack by Andrzej Trzaskowski, z albumu „Jazz in Polish Cinema. Out of the Underground 1958-1967„, 2014
Andrzej Trzaskowski – piano
Krzysztof Trzciński-Komeda – piano
Andrzej Kurylewicz – flute
Jan Zylber – bass
Roman Gucio Dyląg – drums

W 1959 Trzaskowski założył własny zespół – THE WRECKERS, z Alojzym Musiałem, Wojciechem Karolakiem, Romanem Dylągiem i Andrzejem Dąbrowskim.
Zespół czerpał inspiracje z muzyki Charlie Parkera, Dizzy Gillespie’ego i hard-bopu, zaś sam Trzaskowski wzorował się na pianistyce Horace’a Silvera.

Wreckersi debiutowali na Jazz Jamboree ’59.
W następnym roku, w składzie poszerzonym o Zbigniewa Namysłowskiego, nagrali płytę, tzw. czwórkę – „At the Last Moment” (1960):
Andrzej Trzaskowski – piano
Wojciech Karolak – tenor sax
Zbigniew Namysłowski – alto sax
Alojzy Musiał – trumpet
Roman Dyląg – bass
Andrzej Dąbrowski – drums

The Wreckers – „Kalatówki ’59” from „Jazz in Poland – Antology 1950-2000„

The Wreckers – „Minority” from „Polish Radio Jazz Archives, Vol. 5„, 1962

W 1960 wielkim wydarzeniem było spotkanie Stana Getza z triem Andrzeja Trzaskowskiego oraz wspólny występ na Jazz Jamboree ’60 i nagranie płyty „Stan Getz & Andrzej Trzaskowski Trio„:
„Darn that Dream„, Jazz Jamboree ’60
Stan Getz – tenor sax
Andrzej Trzaskowski – piano
Roman Dyląg – bass
Andrzej Dąbrowski – drums

Stan Getz & Trzaskowski Trio – „You Go to My Head„

Stan Getz & Trzaskowski Trio – „Out of Nowhere„

Zanim trio przypieczętowało sukces, przez dłuższy czas występowali ze sobą, nabierając szlifu.
Trzaskowski i jego wyśmienita sekcja – Dyląg (kontrabas) i Jędrzejowski (perkusja) – uzupełniali się nawzajem.
Osławione trio zaprezentowało się później na Jazz Jamboree ’62, podczas koncertu w Filharmonii Narodowej.
Z tego występu pochodzi kompozycja Trzaskowskiego „Requiem dla Scotta LaFaro„, będąca hołdem, złożonym znakomitemu kontrabasiście zespołu Billa Evansa, Scottowi LaFaro, który zginął tragicznie w wypadku samochodowym:
Andrzej Trzaskowski Trio – „Requiem dla Scotta LaFaro„, Jazz Jamboree ’62 from „Polish Jazz Vol. 4„
Andrzej Trzaskowski – piano
Roman Dyląg – bass
Adam Jędrzejowski – drums

Andrzej Trzaskowski Trio – „Two Part Contention” 1960

Podczas Jazz Jamboree ’62 Trzaskowski zaprezentował słuchaczom „Nihil novi” – pierwszą polską kompozycję, utrzymaną w stylistyce trzeciego nurtu, i napisaną przez czynnego polskiego muzyka jazzowego:
Don Ellis, Wojciech Karolak Trio, Andrzej Trzaskowski – „Nihil Novi„, Jazz Jamboree ’62 from Polish Radio Jazz Archives, 2013

W 1962 Trzaskowskiemu przyznano stypendium American State Department w Waszyngtonie, na wyjazd do Stanów wraz z własnym zespołem. Nowym skład Wreckersów tworzyli:
Andrzej Trzaskowski – piano
Michał Urbaniak – tenor sax, soprano sax
Roman Gucio Dyląg – bass
Adam Jędrzejowski – drums.

Przez dwa miesiące pobytu z Stanach, zespół koncertował m.in. w Departamencie Stanu w Waszyngtonie, a także na słynnym festiwalu jazzowym Newport Jazz Festival i w znanych klubach jazzowych – w Nowym Orleanie, San Francisco, Bostonie czy w samym Village Vanguard w Nowym Jorku.
Pojawili się też w popularnym programie telewizyjnym „Who Is Who in the World„.
Była to pierwsza w historii polska grupa jazzowa, która wystąpiła w Stanach Zjednoczonych.

Jako datę przełomu w muzycznym myśleniu Trzaskowskiego wskazuje się rok 1963.
Do tego czasu w jego kompozycjach dominował bebop oraz hard bop. Następnie uznał on, że możliwości uprawiania tej muzyki wyczerpały się, i zradykalizował język dźwiękowy, rozwijając swoją wizję free jazzu.
Za punkt zwrotny w jego twórczości i poglądach estetycznych można uznać trzyczęściowy „Synopsis” (wersja jazzowa – 1964, wersja orkiestrowa – 1965)

W tym okresie, Trzaskowski powołał KWINTET, z Tomaszem Stańko, Januszem Muniakiem, Jackiem Ostaszewskim i Adamem Jędrzejowskim. W 1963 i 1964 kwintet koncertował w Niemczech, Włoszech, Szwajcarii, Jugosławii, NRD i Belgii.
W 1965 wydali płytę „The Andrzej Trzaskowski Quintet’„:
Andrzej Trzaskowski – piano
Janusz Muniak – alto sax, soprano sax
Tomasz Stańko – trumpet
Jacek Ostaszewski – bass
Adam Jędrzejowski – drums
„The Andrzej Trzaskowski Quintet” Full Album 1965

https://www.youtube.com/watch?v=6ZNTHSHnSWg

W 1964 został zarejestrowany kultowy dziś film „Jazz w Polsce” / „Jazz aus Polen” Joachima Ernsta Berendta, zrealizowany dla telewizji zachodnioniemieckiej. Film oficjalnie wyemitowano w 1966. Andrzej Trzaskowski

wraz ze swoim kwintetem wykonał tam własny utwór „Wariacje jazzowe nt. pieśni ludowej „Chmiel„:
Andrzej Trzaskowski – piano
Michał Urbaniak – soprano sax
Zbigniew Namysłowski – tenor sax
Roman Gucio Dyląg – bass
Adam Jędrzejowski – drums
(9:45-16:15 min)

https://www.youtube.com/watch?v=rsZORdgda3Y

W 1965 kwintet rozrósł się do SEKSTETU – do grupy dołączył czarnoskóry trębacz, Ted Curson, wcześniej członek formacji Charlie’ego Mingusa.
W zespole znaleźli się wówczas Włodzimierz Nahorny, Janusz Muniak (obaj w tym czasie zaledwie 25-letni), Jacek Ostaszewski i Adam Jędrzejowski. W tym składzie została nagrana płyta „Seant” (reedycja 2018).
Album ten doskonale ilustruje poziom polskiego jazzu lat 60. – prawdziwie złotego okresu tej muzyki:
„The Andrzej Trzaskowski Sextet – Seant” (1965-1966, wyd. 1967)
Andrzej Trzaskowski – piano
Włodzimierz Nahorny – alto sax
Janusz Muniak – soprano sax
Ted Curson – trumpet
Jacek Ostaszewski – bass
Adam Jędrzejowski – drums
Full Album

https://www.youtube.com/watch?v=QCRe8OwFwk8

Nagranie tej płyty zbiegło się z rozpoczętą w 1965 i trwającą do 1970, współpracą Trzaskowskiego z Jazz Workshops – warsztatami jazzowymi pod patronatem rozgłośni Norddeutscher Rundfunk w Hamburgu.
Na potrzeby tych imprez napisał około 20 utworów, był też odpowiedzialny za repertuar i dobór wykonawców.
Warto wspomnieć, że nagranie albumu „Seant” zbiegło się także w czasie z powstaniem innej, fundamentalnej dla polskiego jazzu, płyty – „Astigmatic” Krzysztofa Komedy.

Jednak, wraz z upływem czasu, bardziej niż autorska aktywność jazzowa, zaczęły Andrzeja Trzaskowskiego zajmować inne działania – tworzył muzykę teatralną i filmową, był krytykiem i eseistą, a także autorem opracowań encyklopedycznych z dziedziny jazzu.
W 1972 jego balet telewizyjny „Nihil est” na ośmiu wykonawców jazzowych i orkiestrę symfoniczną otrzymał III nagrodę (I i II nie przyznano) na Konkursie Komitetu ds. Radia i Telewizji oraz Nagrodę Główną na Konkursie Związku Kompozytorów Polskich.

W latach 1971-74 występował i nagrywał ze Studiem Jazzowym Polskiego Radia.
W 1975 został szefem Orkiestry Polskiego Radia i Telewizji Studio S-1, do której zaangażował najlepszych polskich jazzmanów.
Zespół, do momentu jego rozwiązania w 1991, dokonał około tysiąca nagrań, występował w Polsce i za granicą
Orkiestra Rozrywkowa PRiTV – „Melody and Rhythm Vol. 9” 1975

W 1972 urodził się syn Andrzeja Trzaskowskiego – Rafał, obecny prezydent Warszawy.
Rafał Trzaskowski tak wspomina ojca: „Wielu ludzi uważa, że skoro mój ojciec był muzykiem, to rozmawialiśmy o muzyce. Trochę tak, ale w sumie mało. On był erudytą, więcej przegadałem z nim o książkach, historii, kulturze i jedzeniu.
Był dyrektorem Orkiestry Polskiego Radia i Telewizji, normalnie chodził do pracy, nagrywali tysiące utworów, a wieczorami pisał muzykę w domu. Miał swój pokój, ale otwarty na resztę mieszkania.
Jak chciał się izolować, zakładał słuchawki. Gdy się urodziłem, kazał sobie wybudować ścianę, żeby tłumić hałasy, co się okazało bez sensu, bo nie byłem krzykliwym dzieckiem” (wyborcza.pl).

Michał Urbaniak wspomina: „Superinteligentny facet, wykształcony, „skaził się” jazzem tak, jak my wszyscy – genialnie. Był jednym z najbardziej eleganckich ludzi w Polsce.
Obaj z Wojciechem Karolakiem byli najlepiej ubranymi muzykami tego pokolenia. Wygadany, ale pozytywnie.
Potrafił rozmawiać z plebsem, czyli ze mną. Filharmonia Narodowa co miesiąc wkładała nas w nysę, i jeździliśmy po wsiach.
Andrzej Trzaskowski wykładał, co to jest blues, standard, jazz, i myśmy to ilustrowali grając na żywo. To były inne czasy, które mogą być niezrozumiałe dzisiaj, ale wtedy to było pionierstwo.

To był fantastyczny człowiek. Graliśmy jazz, oglądaliśmy się za pięknymi nogami, natomiast Trzaskowski miał to wszystko, plus jeszcze elegancję. Miał estymę, autorytet.
Pierwszy raz, kiedy przyszedł do klubu Hybrydy, gdzie graliśmy ze Zbyszkiem Namysłowskim, zapytał, czy nie zagralibyśmy w jego zespole.
Mówię: „Okej„. A on na to: „To spotykamy się w ambasadzie amerykańskiej. Jedziemy do Stanów„.
Byliśmy w Stanach dwa miesiące.
Przez dwa lata grałem w kwintecie Trzaskowskiego. Mało tego, małego Rafała nosiłem na rękach, gdy miał sześć tygodni. Rafał ma wiele z ojca. Uśmiech taki sam, przymrużenie oka. Są tacy sami” (wyborcza.pl).

Oprócz działalności koncertowej i organizatorskiej, Andrzej Trzaskowski zajmował się również publicystyką i krytyką muzyczną.
Od 1957 był stałym publicystą i recenzentem „Jazz Forum„.
Publikował w prasie zagranicznej. Jest współautorem „Leksykonu kompozytorów XX wieku” (1963-1965) i współredaktorem haseł działu jazzowego „Encyklopedii Muzycznej PWM„, a także autorem licznych recenzji, artykułów i esejów w czasopismach muzycznych.

Andrzej Trzaskowski był również autorem i współautorem muzyki do wielu filmów, m.in. „Zuzanna i chłopcy” (1961), „Ich dzień powszedni” (1963), „Rozwodów nie będzie” (1963), „Lekarstwo na miłość” (1965), „Walkower” (1965) czy „Jeszcze słychać śpiew i rżenie koni” oraz „Pociąg” Jerzego Kawalerowicza, gdzie słychać motyw „Moonray” Artie’ego Shawa, wykonywany przez zespół Trzaskowskiego, z wokalizami Wandy Warskiej

W sumie napisał około 70 ilustracji filmowych. W „Niewinnych czarodziejach” Andrzeja Wajdy i w „Był jazz” Feliksa Falka pojawił się na ekranie, grając samego siebie.
W 1993 jego twórczość filmowa została uhonorowana holenderskim wyróżnieniem Stemra Music Awards.

W 1985 ukazał się album „Robert Sharples / Andre Tschaskovski / Albert Jacob ‎- Suspense & Danger”

www.youtube.com/watch?v=MD2IsnTal58

Ważniejsze kompozycje:
1960: Kalatówki 59

1961: A Ballad with Cadence in Horace Silver
1961: Transformations
1962: Requiem for Scotty

1962: Nihil novi
1963: Wariacja jazzowa na temat „Chmiela”
1963: Introwersja
1964: Wariacja jazzowa na temat „Oj tam u boru”

https://www.youtube.com/watch?v=645AqYLemKU

1964: Post Scriptum [wersja I] 1964: Bluebeard

1964: Synopsis [wersja I]

1965: Synopsis [wersja II] 1965: Cosinusoida

https://www.youtube.com/watch?v=_MRkKs-d2jE

1965: My Point of View
1966: The Quibble
1966: Seant
1967: The Opener
I
1967: Disagreement
1967: Piece for Ronnie
1967: Post Scriptum [wersja II] 1968: Muzyka na dominancie z małą sekundą i kwartą
1968: Something Rustic
1969: Posters
1969: Epitaph for K. K. [wersja I] 1970: Collection
1970: Double
1970: The Opener II
1971: Bloki
1972: Magma
1972: Nihil est – balet telewizyjny
1973: Pół żartem
1974: His Better Feeling
1974: Vision
1974: Better Luck Next Time
1974: Epitaph for K. K. [wersja II] 1979: Close Up
1980: Suspensus

W ostatnich latach życia, Andrzej Trzaskowski zajmował się niemal wyłącznie pisaniem dla kina i TV. Pracował we własnym studiu, komponując i nagrywając przy użyciu instrumentarium elektronicznego, sterowanego przez MIDI.
Od 1992 wykładał na Wydziale Jazzu w Państwowej Szkole Muzyczne, przy Bednarskiej w Warszawie.

Zmagając się ze śmiertelną chorobą, niemal zupełnie wycofał się z życia muzycznego. Cierpiał na raka płuc. Dużo palił przez całe życie.
Po raz ostatni wystąpił w Teatrze Buffo w 1996.

Andrzej Trzaskowski zmarł w Warszawie, 16 września 1998. Miał 65 lat.
Został pochowany na Powązkowskim Cmentarzu Wojskowym.
R.I.P. [*]

Dziś muzyka Andrzeja Trzaskowskiego w szerokim obiegu nie funkcjonuje. Zdziwienie ogarnia wobec rażącej, mocno krzywdzącej dysproporcji, jaka istnieje pomiędzy fajerwerkami, którymi celebruje się twórczość Krzysztofa Komedy, a niemal kompletnym milczeniem wokół Trzaskowskiego.
Ukazała się nieprawdopodobna liczba wydanych pośmiertnie płyt z nazwiskiem Komedy, i tylko trzy-cztery wznowienia autorskich płyt Trzaskowskiego. To wszystko.

„A przecież Andrzej Trzaskowski był postacią nie mniej ważną niż Komeda, w pewnym okresie nawet ważniejszą – np. wtedy, gdy grał z Getzem, czy kiedy w 1962, jako lider grupy The Wreckers, wyjechał na tournee po Stanach (słynna wyprawa do „jaskini lwa„), czy w okresie, gdy był orędownikiem awangardy i prezentował na Jamboree swoje trzecionurtowe kompozycje, czy kiedy przewodził międzynarodowym warsztatom w Hamburgu” (Paweł Brodowski).

Szósta edycja Letniej Akademii Jazzu w 2013 w Łodzi upłynęła pod hasłem „Legendy polskiego jazzu„, prezentując największe osiągnięcia polskiej szkoły jazzu – twórczość Andrzeja Trzaskowskiego, Jerzego Miliana i Krzysztofa Komedy.
Francuski hołd dla Andrzeja Trzaskowskiego w 80. rocznicę jego urodzin wiązał się z takimi wydarzeniami, jak pokaz francuskiego filmu dokumentalnego „Andrzej Trzaskowski: The Brain of Polish Jazz” w reż. Damiena Bertranda, występ Polish Jazz Quartet (Francja) z programem „Trzaskowski and Komeda” oraz balet jazzowy „Nihil novi” w choreografii i inscenizacji Krystyny Mazurówny, do kompozycji Andrzeja Trzaskowskiego.

Niestety, to wciąż za mało, by muzyka Trzaskowskiego zaczęła funkcjonować w świadomości dzisiejszego odbiorcy.

By Andrzej Rumianowski • archiwum_x, URODZINY •