mar 29 2020

Krzysztof Penderecki

Oprac. Ewa Kałużna, Fot. Jarek Rerych, Bogdan Krężel

29 marca 2020 roku nad ranem zmarł w Krakowie, w wieku 86 lat, po długiej i ciężkiej chorobie, kompozytor muzyki poważnej, dyrygent i pedagog, gigant awangardy, twórca sonoryzmu, KRZYSZTOF PENDERECKI
(ur. 23 listopada 1933.)
R.I.P. [*]

W muzyce XX wieku nikt chyba nie zrobił takiej kariery, jak on. Nikt nie zrobił jej również tak szybko. Może tylko Igor Strawiński mógłby mu dorównać.
Był profesorem Akademii Muzycznej w Krakowie.
Posiadał tytuł doctor honoris causa dwudziestu trzech uniwersytetów, był członkiem honorowym piętnastu akademii na całym świecie.
Prezes honorowy Związku Kompozytorów Polskich.
Kawaler Orderu Orła Białego.

Pochodził z wielokulturowej rodziny. W drzewie genealogicznym kompozytora można było znaleźć korzenie ormiańsko-niemiecko-polskie.
Muzykami byli jego dziadek i ojciec.
Krzysztof początkowo uczył się grać na fortepianie, następnie na skrzypcach. Zainteresowanie muzyką pojawiło się u niego gdy zobaczył skrzypce swojego ojca.

,,Wydobycie czystego dźwięku z fortepianu nie stanowi żadnego problemu – może to zrobić nawet niemowlak. Natomiast wyciągnięcie harmonicznego dźwięku spod strun skrzypiec, stanowi nie lada wyzwanie.„
– to są słowa Krzysztofa Pendereckiego.

Młody Penderecki zapragnął zostać wirtuozem. Po szkole ćwiczył swoje umiejętności, wykonując sonaty Bacha.
W gimnazjum założył zespół i animował życie muzyczne.

Na studia wyjechał do Krakowa. Kompozycję zaczął studiować pod kierunkiem Franciszka Skołyszewskiego.
Studia kontynuował w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (obecnie Akademia Muzyczna) w Krakowie, pod kierunkiem Artura Malawskiego i Stanisława Wiechowicza. Ukończył je w 1958 i został asystentem przy katedrze kompozycji Wiechowicza.

W latach 1966-1968 był wykładowcą w Volkwang Hochschule für Musik w Essen w Niemczech. W 1968 otrzymał stypendium w Niemczech, w ramach wymiany studentów (DADD).
W 1972 został mianowany rektorem krakowskiej Akademii Muzycznej.

Pierwszy publiczny występ Pendereckiego na arenie międzynarodowej miał miejsce w 1959, na festiwalu Warszawska Jesień, gdzie zostały wykonane „Strofy” – jeden z trzech utworów, za które otrzymał pierwsze nagrody

Pozostałe utwory z tego koncertu to „Psalmy Dawida”

i „Emanacje”

W 1959 skomponował „Tren ofiarom Hiroszimy” – jedną z najbardziej znanych i najczęściej wykonywanych kompozycji, za którą otrzymał nagrodę UNESCO:
„Ofiarom Hiroszimy – Tren”

Tren zapoczątkował pasmo sukcesów.
W 1966 napisał „Pasję według św. Łukasza” – pierwsze wielkie dzieło w karierze.
Utwór ten został napisany na zamówienie Westdeutscher Rundfunk w Kolonii dla uczczenia 700-lecia katedry w Münster,
w której był po raz pierwszy wykonywany 30 marca 1966.
Wykonanie to stanowiło punkt zwrotny w karierze Krzysztofa Pendereckiego

Międzynarodowy rozgłos przyniosły mu utwory o bardzo oryginalnej kolorystyce dźwiękowej, często wykorzystujące niekonwencjonalne techniki artykulacji, jak stukanie w denko instrumentów smyczkowych, zawieszony arkusz blachy do imitowania grzmotów, gwizdki, kawałki szkła i metalu, pocierane pilnikiem, grzechotki, dzwonek elektryczny, piła, maszyna do pisania czy syrena alarmowa.

Instrumenty tradycyjne też brzmiały niezwyczajnie, bo dźwięki były wydobywane z nich w zupełnie niekonwencjonalny sposób. Taka technika kompozytorska otrzymała miano SONORYZMU:
„De Natura Sonoris” 1968

W latach 1968-1969 Penderecki napisał pierwszą operę – „Diabły z Loudun” („Die Teufel von Loudun„), na zamówienie opery w Hamburgu, gdzie odbyła się premiera w 1969

Na początku lat 70. kompozytor porzucił technikę sonorystyczną. Coraz częściej komponował tonalnie, w stylu niemieckiej muzyki symfonicznej z końca XIX w.
Zarzucano mu wówczas, że zdradził awangardę. Jednak nowy styl znalazł aprobatę szerokiej publiczności.
Penderecki tworzył dzieła przystępne dla zwykłego melomana, o zrozumiałej treści, konstrukcji i emocji:
„Symfonia Wigilijna”

Od 1972 Penderecki zajmował się także dyrygenturą. Od tego czasu dyrygował największymi orkiestrami świata, wykonującymi utwory Beethovena, Schuberta, Mendelssohna, Szostakowicza oraz samego kompozytora.

,,Podczas dyrygowania własnymi utworami, mogę pokusić się o doprowadzenie poszczególnych elementów kompozycji do wykształconego w mojej wyobraźni idealnego obrazu dzieła. Tylko ja wiem, jak w czasie powinien kształtować się przebieg mojego utworu”
– mówił kompozytor.

„Entrata” – Sinfonietta Cracovia & Krzysztof Penderecki Conductor, 2014

W latach 80. szczególne zainteresowanie w Polsce budziły utwory, nawiązujące do wydarzeń politycznych.
W 1980 Penderecki zaczął komponować „Polskie Requiem” – utwory poświęcone kolejno ofiarom Grudnia ’70 (,,Lacrimosa„), kardynałowi Wyszyńskiemu (,,Agnus Dei„), powstaniu warszawskiemu i św. Maksymilianowi Kolbe (,,Dies irae„) oraz ofiarom Katynia (,,Libera me, Domine„)

,,Gdyby nie ogólna sytuacja polityczna, Solidarność, nie stworzyłbym „Requiem„, mimo iż ten temat od dawna mnie interesował. Komponując „Requiem„, chciałem zająć określone stanowisko, opowiedzieć się, po której jestem stronie„
– mówił kompozytor.

Mistrz w oryginalny sposób konstruował swoje wieloczęściowe utwory. Najpierw powstawała jedna lub kilka części, następnie dopisywane były do nich kolejne. W ten sposób każdy z utworów mógł być wielokrotnie prezentowany w wersji premierowej.
Penderecki przeniósł w ten sposób do muzyki tradycję, znaną wcześniej w malarstwie – mistrz przyjmował zamówienia i koordynował prace, natomiast uczniowie wykonywali konkretne zadania, rozwijali pomysły, naszkicowane przez mistrza.

Krzysztof Penderecki był niezwykle płodnym kompozytorem – napisał:
– 4 opery,
– 17 utworów na orkiestrę,
– 13 utworów na instrumenty solowe z orkiestrą,
– 5 utworów na instrumenty solowe,
– 12 utworów muzyki kameralnej,
– 23 utwory wokalno-instrumentalne,
– 7 utworów na chór a capella,
– 1 utwór free jazzowy oraz
– 5 utworów muzyki filmowej:

W 2010, z okazji 200-lecia urodzin Fryderyka Chopina, skomponował utwór „Powiało na mnie morze snów… Pieśni zadumy i nostalgii” – na sopran, mezzosopran, baryton, chór i orkiestrę

Artysta był wielokrotnie nagradzany, posiadał ok. 60 orderów, odznaczeń i nagród, w tym: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1964), Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1974), Nagroda Grammy (pięciokrotnie: 1988, 1999, 2001, 2013, 2017), Super Wiktor (2011), Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005), Order Orła Białego (2005) i wiele innych.

W 1997 kompozytor opublikował książkę „Labirynt czasu. Pięć wykładów na koniec wieku”

Krzysztof Penderecki Labirynt czasu, pięć wykładów na koniec wieku

Od 1976 Krzysztof Penderecki mieszkał wraz z żoną Elżbietą w odrestaurowanym dworze w Lusławicach. Założył tam międzynarodową akademię muzyczną Europejskie Centrum Muzyki.

Portret filmowy Krzysztofa Pendereckiego

Kompozycje:

Kompozycje Krzysztofa Pendereckiego

„W Polsce są bardzo zdolni ludzie, ale żeby udało im się tak jak mnie, muszą zrobić coś nadzwyczajnego. Wśród współczesnych twórców nie widzę indywidualności„
– mówił Krzysztof Penderecki.

Fot. Bogdan Krężel

29 marca 2020. w wieku
86 lat zmarł w Krakowie
po długiej i ciężkiej chorobie
kompozytor
muzyki poważnej,
dyrygent i pedagog,

gigant awangardy,
twórca sonoryzmu

By Andrzej Rumianowski • archiwum_x, Index-Up, Odeszli •