sty 17 2024

Czesław Niemen – wspomnienie

Oprac. Radosław Czapski na podst. capture.pl (Maciej Sienkiewicz) fot. Tadeusz Rolke, Marek Broniarek, East News, S. Kraszewski

Czesław Niemen – „Terra deflorata”, Live 1990

Czesław Niemen przed domem rodzinnym w Starych Wasiliszkach, lata 50.

Czesław Niemen – jeden z pierwszych występów z Niebiesko-Czarnymi, 1962

Czesław – Niemen wspomnienie w dwudziestą rocznicę śmierci
16 lutego 1939 — 17 stycznia 2004

Wokalista, kompozytor, multiinstrumentalista i autor tekstów. Urodzony 16 lutego 1939 roku w Starych Wasiliszkach k. Nowogródka, zmarł 17 stycznia 2004 w Warszawie.

Czesław Niemen był jednym z najpopularniejszych, najbardziej rozpoznawalnych, a jednocześnie najbardziej oryginalnych i wpływowych twórców polskiej muzyki popularnej XX wieku. Zaczynając od prostych piosenek w stylu pop, szybko zwrócił się w kierunku rozbudowanych kompozycji wykorzystujących elementy jazzu i muzyki awangardowej. Charyzmatyczny wokalista obdarzony wyjątkowym głosem, był także jednym z pierwszych w Polsce muzyków wykorzystujących na dużą skalę instrumenty elektroniczne.

Urodził się jako Czesław Juliusz Wydrzycki 16 lutego 1939 w Starych Wasiliszkach k. Nowogródka, na ziemiach leżących wtedy na terytorium Polski. Jako dziecko śpiewał w kościelnym chórze, uczęszczał też do szkoły muzycznej w pobliskim Grodnie. Po przesiedleniu w latach 50. rodziny Wydrzyckich w granice powojennej Polski, rozpoczął naukę w średniej szkole muzycznej w Gdańsku, jednocześnie występując w studenckich kabaretach i klubach, wykonując popularne przeboje przy akompaniamencie akustycznej gitary.

W 1962 roku, po wyróżnieniu na Festiwalu Młodych Talentów w Szczecinie, odbył pierwszą trasę koncertową po Polsce z zespołem Czerwono-Czarni. Jesienią tego roku zaczął także używać artystycznego pseudonimu – z czasem oficjalnie przyjmując nazwisko Niemen.

W końcu 1962 roku na blisko trzy lata związał się z popularną grupą Niebiesko-Czarni. Zespół koncertował intensywnie nie tylko w kraju, ale także na Węgrzech, w Jugosławii i Francji, gdzie w grudniu 1963 wystąpił m.in. w słynnej paryskiej sali koncertowej Olympia. W styczniu 1964 roku otwierał warszawskie koncerty Marleny Dietrich, która niebawem nagrała własną wersję utworu Niemena „Czy mnie jeszcze pamiętasz?”.

Po rozstaniu z Niebiesko-Czarnymi, od sierpnia 1966 współpracował z formacją Akwarele. Po pierwszej trasie koncertowej, w kwietniu 1967 nagrał materiał na płytę „Dziwny jest ten świat”. Nagrodzony na festiwalu w Opolu utwór tytułowy stał się jednym z największych polskich przebojów lat 60.

Czesław Niemen, lata 70.
Fot. Tadeusz Rolke

Po koncertach w Polsce, Niemczech i Francji Niemen i Akwarele zarejestrowali kolejny album „Sukces” ; nagrania i promujące płytę koncerty zostały uwiecznione w krótkometrażowym filmie Marka Piwowskiego. Zespół rozwiązał się po nagraniu albumu „Czy mnie jeszcze pamiętasz?”, zawierającego nowe wersje wczesnych kompozycji Niemena.

Intensywnie koncertując w Polsce i we Włoszech, Niemen skompletował nowy zespół jesienią 1969. Album „Niemen Enigmatic” zawierał cztery rozbudowane kompozycje nawiązujące w równym stopniu do rocka progresywnego czy psychodelicznego, co jazzu i muzyki awangardowej. Nowatorskie interpretacje wierszy polskich poetów (w tym „Bema pamięci żałobny rapsod” do słów Cypriana Kamila Norwida) nagrane zostały m.in. z udziałem Zbigniewa Namysłowskiego i Michała Urbaniaka, wybitnych muzyków jazzowych. Łącząc w mistrzowski sposób skomplikowaną lirykę i nowatorskie rozwiązania muzyczne, „Niemen Enigmatic” do dziś pozostaje jedną z najbardziej progresywnych i inspirujących płyt polskiego rocka.

Wydana w styczniu 1971, a nagrana w nieco zmienionym składzie podwójna płyta „Niemen” była próbą zawarcia jazz-rockowych eksperymentów w krótszych, piosenkowych formach, adaptując zarówno wiersze Norwida, jak i oryginalne liryki Wojciecha Młynarskiego.

Jesienią 1971 powstała formacja Niemen, założona z kontrabasistą Helmutem Nadolskim oraz muzykami progresywnej formacji SBB. Zespół nagrał dwa, częściowo improwizowane, albumy z pogranicza eksperymentalnego rocka i fusion – „Niemen Vol. 1” i „Niemen Vol. 2” , wydane przez krajową Muzę w 1973 roku. W tym samym czasie Czesław Niemen nagrał z Andrzejem Kurylewiczem i Wandą Warską album, zawierający ocierające się o eksperyment miniatury

Czesław Niemen z Małgorzatą Niemen 1979
Fot. Marek Broniarek

skomponowane głównie dla potrzeb telewizji i teatru.

Formacja Niemen nagrała też dwa albumy w studio w Monachium. „Strange Is This World” oraz „Ode To Venus” przeznaczone były na rynek zachodni i promowane seriami europejskich koncertów, nie zdołały jednak zaistnieć szerzej pomimo generalnie pozytywnych reakcji mediów. Podobnie potoczyły się losy solowego albumu „Russische Lieder” oraz nagranego w Nowym Jorku z udziałem muzyków sesyjnych „Mourner’s Rhapsody” . Grupa Niemen zakończyła działalność jesienią 1973.

W 1974 roku do studia weszła nowa formacja nazwana Niemen Aerolit. Niecały rok później ukazał się album, na którym poza organami Hammonda Niemen wykorzystywał także mellotron i syntezatory Mooga. Działalność grupy przerwała śmierć perkusisty Piotra Dziemskiego w marcu 1975.

W 1975 roku Czesław Niemen wydał „Katharsis” , nagrany całkowicie samodzielnie przy znaczącym wykorzystaniu instrumentów elektronicznych. Kolejną płytą był potrójny album „Idee Fixe” , nagrywany podczas licznych sesji z muzykami Aerolitu oraz – ponownie – ze Zbigniewem Namysłowskim. Lata 1976-80 upłynęły głównie na licznych trasach koncertowych, od ZSRR po USA i od jazzowego festiwalu w Bombaju po Festiwal Młodzieży w Hawanie. W styczniu 1980 na targach MIDEM w Cannes Niemen promował kompilacyjną płytę „Postscriptum” .

Przez lata osiemdziesiąte Niemen występował sporadycznie i w zmieniających się składach, a z czasem także solo. Po wznowieniach klasycznych albumów, w 1989 roku ukazał się przygotowywany przez lata solowy materiał – płyta „Terra Deflorata” zawierała eksperymentalną, elektroniczną muzykę ilustrującą autorskie teksty.

W 1995 roku pojawiła się pierwsza autoryzowana przez artystę kompilacja wydana

Czesław Niemen, lata 90.
Fot. East News

Czesław Niemen
Fot. S. Kraszewski

oficjalnie na CD – „Sen o Warszawie” , za którą podążyły reedycje wcześniejszych albumów. W 1999 roku w plebiscycie tygodnika „Polityka” Niemen został uznany polskim artystą wszech czasów.

Ostatnia płyta zawierająca premierowy materiał, „spodchmurykapelusza” , kontynuująca eksperymenty z elektroniką, pojawiła się jesienią 2001, jednak artysta był już wtedy bardziej zainteresowany malarstwem i grafiką komputerową.

Czesław Niemen przez ostatnie lata życia zmagał się z chorobą nowotworową. Zmarł 17 stycznia 2004. Urna z jego prochami złożona została na warszawskich Powązkach 30 stycznia podczas ceremonii, która zgromadziła kilka tysięcy fanów i wielu zaprzyjaźnionych muzyków.

Dyskografia:
Dziwny jest ten świat – Muza, 1967;
Sukces – Muza, 1968;
Czy mnie jeszcze pamiętasz? – Muza, 1969;
Enigmatic – Muza, 1970;
Niemen – Muza, 1971;
Muzyka teatralna i telewizyjna – Muza, 1971 (z Wandą Warską i Andrzejem Kurylewiczem);
Strange Is This World – CBS, 1972;
Ode To Venus – CBS, 1973;
Vol. 1 / Vol. 2 – Muza, 1973;
Russische Lieder – CBS, 1973;
Mourner’s Rhapsody – CBS, 1974;
Niemen Aerolit – Muza, 1975;
Katharsis – Muza, 1976;
Idee Fixe – Muza, 1978;
Postscriptum – Muza, 1980;
Samarpan – Muza, 1987 (ze Sławomirem Kulpowiczem);
Terra Deflorata – Veriton, 1989;
spodchmurykapelusza – EMI Music Polska, 2001.